پروانه چوب‌خوار پسته (کرمانیا)

پروانه چوب‌خوار پسته

 

پروانه چوب‌خوار پسته معروف به کرمانیا یکی از مهم‌ترین آفات پسته و بومی ایران است. این آفت تا چند سال اخیر به عنوان یک آفت درجه دوم پسته قلمداد می‌شده است.

در سرمایی سال 86 که به درختان انار و انگور خسارت زیادی وارد شد. این سرمای شدید باعث شد که کلیه حشرات مفید که مقاومت آن‌ها نسبت به سرما کمتر بود از بین بروند.

با از بین رفتن این شکارچی‌ها مفید باعث شد که افت جدیدی به نام پروانه چوب‌خوار طغیان کند و این به ‌سرعت گسترش یافت و در حال حاضر بعد از پسیل پسته یکی از آفت‌های اصلی درختان پسته به‌ حساب می‌آید.

نخستین با این افت در سال 1344 در استان کرمان رؤیت شد و هم‌اکنون تقریباً تمام مناطق پسته‌ کاری کل کشور به آفت پروانه چوب‌خوار آلودگی شده‌اند. در سال‌های اخیر که با توجه به خشکسالی‌های این آفت به ‌طور چشم‌گیری افزایش پیداکرده

 

اما امروزه به دلیل حذف دشمنان طبیعی این آفت بر اثر کاربرد بی‌رویه و غیر اصولی آفت‌کش‌ها در باغات پسته، افزایش سیستم تک کشتی پسته در بسیاری از مناطق کشور، ضعف عمومی و فراگیر ناشی از تنش‌های آبی و خشکسالی در بسیاری از باغات شرایط را برای طغیان و خسارت شدید این آفت فراهم کرده

 امروزه پروانه چوب‌خوار پسته در زمره‌ی آفات درجه یک پسته در بسیاری از مناطق به ‌ویژه استان‌های کرمان، یزد و خراسان به حساب می‌آید و متأسفانه در بسیاری از موارد کشاورزان شناختی از این آفت نداشته و برای کنترل آن اقدامی نمی‌کنند.

ریخت‌شناسی پروانه چوب‌خوار پسته

 

 

حشرات بالغ این آفت شب‌پره‌هایی با طول 8- 11 و عرض 11-13 میلی‌متر هستند. بال‌های جلویی تیره رنگ با لکه‌ای کوچک در بخش فوقانی و یک لکه زرد بزرگ در بخش میانی می‌باشند.

بال‌های عقبی به رنگ زرد روشن و خنجری شکل هستند. تخم این حشرات زرد رنگ و بیضوی شکل است که شیارهای طولی بر روی آن مشاهده می‌شود. لاروها در هنگام تفریخ تخم‌ها بسیاری ریز و سفید رنگ هستند که با افزایش سن شفف تر شده و در سن چهارم به رنگ خاکستری متمایل به سیاه تغییر می‌کند.

شفیره‌ها درون پیله‌های خاکستری تا قهوه‌ای رنگ و تقریباً مثلثی به طول حدود 5 تا 6 میلی‌متر با برجستگی در قسمت جلویی هستند.

زیست‌شناسی و خسارت پروانه چوب‌خوار پسته

 

 

آفت پروانه چوب‌خوار پسته یک نسل در سال دارد و حشرات کامل در اوایل بهار در باغ ظاهر شده و روی خوشه‌های درختان پسته تخم‌گذاری می‌کنند اما در مواردی که فراوانی خوشه‌ها کم باشد آفت شاخه‌های تازه با بافت نرم، دم برگ و پهنک برگ را نیز برای تخم‌ریزی انتخاب می‌نماید.

لارو سن اول با ورود به گیاه (محور خوشه) و تغذیه از بافت گیاه با حفر کانال به سمت سرشاخه حرکت می‌کند.

لاروها از اواخر خرداد تا اوایل اسفند را درون کانال‌هایی در مرکز سرشاخه‌ها سپری می‌کنند و بعد از گرم شدن نسبی هوا از دالان‌های تغذیه‌ای خود خارج شده و در روی سرشاخه‌ها و یا بعضاً در سطح زمین به شفیره تبدیل می‌شوند.

دوره‌ی شفیرگی ارتباط مستقیمی با دمای محیط دارد و حشرات کامل معمولاً از اوایل فروردین ماه ظاهر شده و به جفت‌گیری و تخم‌ریزی می‌پردازند. تخم‌ها روی محور خوشه‌ها و گاها سرشاخه‌ها قرار داده می‌شوند.

لاروهای سن یک (لاروهای نئونات) پس از خروج از تخم مستقیم وارد محور خوشه می‌شوند تغذیه‌ی لارو از محور خوشه‌ها منجر به خشک شدن و ریزش دانه‌های انتهایی خوشه‌های آلوده می‌شوند. خسارت اصلی این آفت مربوط به حضور لاروها در سرشاخه‌ها است.

تغذیه از محور سرشاخه و حرکات رفت و برگشتی لارو در سرشاخه‌ها موجب ضعف و خشکیدگی سرشاخه‌ها می‌شود جوانه‌های زایش و رویش کمی روی سرشاخه‌ها شرایط را برای حضور بیشتر سایر آفات چوب‌خوار و قارچ‌های عامل سر خشکیدگی فراهم می‌کند.

 

پایش و کنترل پروانه چوب‌خوار پسته

 

خشکیدن دانه‌های انتهایی خوشه‌ها در خرداد و تیر بدون تغییر رنگ شدید و سیاه‌شدگی یکی از علائم بارز وجود این آفت در باغ است
وجود خطوط قهوه‌ای رنگ در قسمت مرکزی سرشاخه‌ها نیز از آثار تغذیه لاروهای و حضور این آفت در باغ است. هرس مناسب زمستانه با تشخیص و حذف سرشاخه‌های آلوده می‌تواند به کاهش چشمگیر جمعیت کمک کند.

بهترین زمان برای تعیین تراکم آفت و مبازره شیمیایی علیه آن زمانی است که حشرات بالغ در باغ فعال بوده و در حال تخم‌ریزی هستند.

این بازه‌ی زمانی ممکن است بیش از یک ماه (از اواخر اسفند تا اوایل اردیبهشت) طول بکشد. در این مدت حشرات بالغ، تخم‌ها و لاروهای سن اول هدف خوبی برای سم‌پاشی‌ها هستند. به دلیل عدم امکان پوشش تمامی این بازه‌ی زمانی بهتراست که تعداد بیشتری از این مراحل در دسترس باشند.

انتخاب این زمان با تعیین پیک پرواز حشرات کامل در باغ و با استفاده از داده‌های هواشناسی و بکارگیری مدل (درجه روز) توسط متخصصین و همچنین بکار گیری تله‌های فرمونی امکان پذیر است.

از آنجایی که داده‌های هواشناسی دقیق و به صورت محلی در بسیاری از مناطق در دسترس نیست و اغلب داده‌ها برای یک ناحیه یا منطقه وسیع ثبت شده و خرد اقلیم هر باغ در ارزیابی این داده‌ها مورد نظر قرار نگرفته است می‌توان تا حدودی با خطا همراه باشد.

 

استفاده از فرمون جنسی و به‌کارگیری تله‌ها برای شکار حشرات بالغ نر در این زمان، روش دقیق‌تری برای تخمین مناسب فراوانی جمعیت آفت و رمان اوج پرواز حشرات بالغ است.

امروزه برای برخی از آفات استفاده از تله‌های فرمونی برای شکار انبوه آفت نیز استفاده می‌شود؛ اما به دلیل پیوستگی باغات پسته در بسیاری از مناطق نظیر استان کرمان که منجر به سطوح کشت بسیاری بزرگی شده است، شکار انبوه آفت عملاً غیر ممکن و بسیار کم تأثیر خواهد بود البته در باغات و مناطقی که سطح کشت‌ها خیلی وسیع نیست و یا بافاصله‌ی مناسب از سایر باغات، حالت ایزوله‌ای دارند شکار انبوه پروانه کرمانی روش مؤثر برای کنترل این آفت گزارش شده است.

البته مهم‌ترین هدف در به‌کارگیری تله‌های فرمونی تعیین پیک ظهور و فعالیت حشرات بالغ و انتخاب زمانی مناسب سم‌پاشی هست.

 

بدین ترتیب که برای اثر بخشی بیشتر سم‌پاشی، پیک پرواز حشرات بالغ تعیین شده و حداکثر یک هفته بعد از اوج پرواز باید سم‌پاشی علیه این آفت انجام شود. هر چند مالکین بزرگ باید قبل از زمان اوج پرواز عملیات سم‌پاشی را شروع کنند تا بتوانند در زمان مناسب حداکثر بهره‌وری را از سم‌پاشی داشته باشند.

 

تابه‌حال حشره‌کش‌های لوفنوران، هگزافلوموران و ترکیب لوفنوران – فنوکسی کارب (با نام تجاری لوفوکس) برای این آفت توصیه شده‌اند.

در مورد  پروانه چوب‌خوار پسته هرچند انتخاب سم باید هوشمندانه صورت گیرد، اما از این نکته نباید غافل بود که تعیین زمان دقیق و مناسب سم‌پاشی با استفاده از تله‌های فرمونی و داده‌های هواشناسی نکته کلیدی کار بوده و موفقیت در کنترل را ضمانت می‌کند.

 

نحوه خسارت پروانه چوبخوار پسته

خسارت این آفت بر روی خوشه و میوه‌ها و شاخه‌ها است. در مورد خوشه‌ها، پس از اینکه تخم‌ها تفریخ شدند، لاروها وارد خوشه شده و در ابتدا به صورت رفت و برگشت تغذیه می‌کنند.

سپس نزدیک نوک خوشه به شکل حلقه‌ای دور می‌زنند و ارتباط میوه‌های انتهایی را از خوشه اصلی قطع کرده و در نتیجه باعث خشکیدن میوه‌های انتهایی می‌شوند.

گاهی تعداد دانه‌های پسته خشک‌شده به 5 تا 7 عدد در هر خوشه می‌رسد و خسارت آفت بدین شکل نسبتاً زیاد است. در مورد تخم‌هایی که روی شاخه گذاشته می‌شوند، لاروها پس از خروج از تخم بی‌درنگ به مغز شاخه نفوذ کرده و حرکات رفت و برگشتی انجام می‌دهد.

کانال لاروی که در بافت چوبی شاخه و خوشه ایجاد می‌شود انباشته از فضولات و ذرات چوبی می‌شود. حضور این کانال‌ها در داخل چوب‌های جوان، باعث می‌شود رشد شاخه‌ها متوقف شده و کوتاه بمانند درنتیجه موجب اختلال در گل‌دهی درخت در سال بعد می‌شود.

کنترل دشمنان طبیعی آفت پروانه چوبخوار

پروانه چوبخوار پسته دارای دشمنان طبیعی متعدد است. پانزده گونه زنبور پارازیتوئید روی پروانه چوبخوار گزارش‌شده است. به‌ طور متوسط 53 درصد از جمعیت آفت در باغ‌های پسته به ‌طور طبیعی کنترل می‌شود. میزان تلفات پروانه چوب خوار پسته به وسیله عوامل کنترل طبیعی در مناطق مختلف پسته کاری استان کرمان از 40 تا 55 درصد متفاوت است.

همچنین بر اساس بررسی‌های انجام‌شده عدم مبارزه شیمایی در طول دوره‌ی خروج لارو تا ظهور حشرات کامل این آفت باعث افزایش جمعیت زنبورهای پارازیتوئید پروانه چوبخوار پسته شده است.

در عین حال خسارت آفت بر اساس خوشه‌های آلوده در همان حد ثابت باقی‌مانده است؛ بنابراین با رعایت اصول حفاظت از دشمنان طبیعی آفات، زنبورهای پارایتوئید پروانه چوبخوار موجب تعدیل جمعیت آفت و کاهش آن می‌شود.

بر همین اساس در صورتی که جمعیت پروانه چوب خوار در باغ زیاد نباشد، سم‌پاشی روی پیله شفیرگی این آفت توصیه نمی‌شود.

 

استفاده از فرمون ها

فرمون ها برای ردیابی، تخمین و کاهش جمعیت آفات استفاده می‌شوند. به منظور ردیابی پروانه چوبخوار پسته می‌توان از تله‌های فرمونی استفاده نمود.

با استفاده از تله فرمونی می‌توان دوره ظهور (شروع، اوج و خاتمه) حشرات کامل پروانه چوبخوار پسته را تعیین نمود که اوج ظهور حشرات کامل این آفت برای تعیین زمان مبارزه کاربرد دارد.

در این رابطه بر اساس بررسی‌های انجام شده، نوع تله (سینی، دلتا و استوانه‌ای) بر میزان جلب حشرات کامل اختلاف معنی‌داری نداشته است.

بنابراین هر کدام از تله‌ها که هزینه‌ی کمتری دارند و استفاده از آن‌ها راحت‌تر است را می‌توان در ردیابی آفت استفاده نمود؛ اما فاصله تله از زمین در میزان جلب آفت مؤثر است، به طوری که در بررسی ارتفاع‌های صفرتا 5 و 2 متر از سطح زمین، تله‌هایی که در ارتفاع 5 و 1 متر قرارگرفته بودند بیش‌ترین جلب را داشتند.

با استفاده از تعداد حشرات جلب شده به تله‌ها می‌توان جمعیت آفت و میزان خسارت آن در همان سال تخمین زد. در یک تحقیق رابطه بین جمعیت حشره‌ی کامل جلب شده به تله فرمونی و آلودگی خوشه‌ها هنگام برداشت به ‌دست ‌آمده است.

این بررسی نشان داد که با افزایش جلب حشرات کامل نر به تله، درصد آلودگی خوشه‌ها با رابطه خطی افزایش می‌یابد.
همچنین با استفاده از این رابطه خطی می‌توان بر اساس تعداد حشرات کامل نر جلب شده به تله فرمونی درصد آلودگی خوشه‌ها در زمان برداشت را تخمین زد.

تکنیک جلب و کشتار روشی است که حشره به وسیله ماده فرمونی جلب شده و در معرض ماده کشنده قرار می‌گیرد که به طور مؤثر آن را از جمعیت حذف می‌کند؛ اما برای استفاده از روش جلب و کشتار برای کاهش جمعیت آفت باید حتماً با کارشناسان مربوطه مشورت گردد.

 

مبارزه شیمیایی با پروانه چوبخوار

بر اساس جمعیت آفت در باغ می‌توان تصمیم گرفت که مبارزه انجام شود یا نشود؛ بنابراین باید ابتدا جمعیت آفت تخمین زده شود.
اگر جمعیت آفت کم باشد و خسارت واردشده کمتر از هزینه مبارزه باشد لازم نیست مبارزه صورت گیرد. در صورتی که جمعیت آفت زیاد باشد برای جلوگیری از خسارت آفت باید مبارزه شیمیایی انجام شود.

همچنین چون لاروها پس از تفریخ تخم بی‌درنگ وارد خوشه و یا شاخه می‌شود، مبارزه شیمیایی مؤثر نیست. لذا لازم است با روش‌های مختلف زمان مبارزه به‌طور دقیق تعیین گردد.

 

الف – تخمین جمعیت

برای تخمین جمعیت این آفت می‌توان درصد آلودگی خوشه‌ها را در زمان برداشت محصول تعیین کرد.
برای تعیین درصد آلودگی خوشه‌ها در زمان برداشت محصول با حرکت قطری در باغ تعدادی خوشه به‌طور تصادفی چیده می‌شود و یا خوشه‌های برداشت شده به‌طور تصادفی انتخاب می‌گردد.
با توجه به آلودگی دم خوشه‌ها، تعداد خوشه سالم و آلوده تعیین می‌شود و سپس درصد آلودگی به دست می‌آید تا در فروردین‌ماه نسبت به مبارزه یا عدم مبارزه و انتخاب نوع مبارزه اقدام نمود.
همچنین جمعیت حشره کامل را می‌توان با نصب تله‌های فرمونی در باغ از اواخر اسفندماه تخمین زد.

 

ب – زمان مبارزه

در هر یک از انواع روش‌های مبارزه، انتخاب مناسب‌ترین زمان مبارزه با آفات بسیار مهم است. برای زمان مبارزه، بیولوژی آفت مورد مطالعه قرارگرفته و با توجه به نقاط ضعیف و حساس زندگی آفت، زمان مناسب مبارزه تعیین می‌گردد.

زمان مناسب مبارزه با پروانه‌ی چوبخوار پسته اوج طهور حشرات کامل تا یک هفته بعد از آن می‌باشد. اوج ظهور حشرات کامل پروانه چوبخوار پسته تقریباً بین 23 تا 28 فروردین است.

تقریباً در این محدوده زمان و یا یک هفته بعدازآن می‌توان نسبت به مبارزه شیمیایی اقدام نمود. اگر منطقه مورد نظر گرم‌تر و یا سردتر از رفسنجان باشد، برنامه مبارزه به ترتیب زودتر و دیرتر اعمال می‌گردد. چون حشرات موجوداتی خونسرد هستند و فعالیت و رشد و نمو آن‌ها تابع عوامل محیطی به خصوص درجه حرارت است، بنابراین زمان مبارزه در سال‌های مختلف و مناطق مختلف تغییر کرده و باعث ناموفق بودن عملیات مبارزه می‌شود.

برای رفع این مشکل می‌توان از تله فرمونی و نیاز حرارتی برای تعیین زمان مبارزه با این آفت استفاده نمود. برای تعیین زمان مبارزه با استفاده از تله فرمونی، این تله در باغ مورد نظر نصب می‌شود.

هرروز یا یک روز درمیان تله‌های فرمونی بازدید شده و تعداد حشرات جلب شده ثبت می‌گردد. زمان که تعداد حشرات جلب شده به تله‌ها زیاد باشد و در بازدید بعدی کمتر شود یعنی روزی که بیشتر ین جلب پروانه به تله ثبت شد، اوج ظهور حشرات کامل است.

زمانی که به‌طور متوسط 65 درصد حشرات کامل از پیله آفت خارج شدند، هم‌زمان با اوج ظهور حشرات کامل است؛ بنابراین کارشناسان و کشاورزان می‌توانند از اواسط فروردین هر دو روز یک‌بار تعدادی پیله شفیرگی آفت (حداقل 50 عدد) را در باغ بررسی نمایند و بر این اساس می‌توان برنامه مبارزه شیمیایی علیه آفت را اجرا نمود.

بررسی‌های تحقیقاتی نشان داده است که آستانه حداقل حرارتی برای دوره‌های لارو تا پیله شفیرگی، لارو تا حشره کامل و پیله شفیرگی، لارو تا حشره کامل و پیله شفیرگی تا حشره کامل به ترتیب 10، 11، 12 درجه سانتی‌گراد می‌باشد.

مجموع حرارت مؤثر برای تشکیل 50 درصد پیله شفیرگی از لارو زمستان گذران (اول بهمن) بر اساس آستانه حداقل حرارت 10 درجه سانتی‌گراد حدود 74 درجه روز است.

مجموعه حرارت مؤثر لازم برای اوج ظهور حشرات کامل مؤثر لازم برای اوج ظهور حشرات کامل از لارو زمستان گذران (اول بهمن) بر اساس آستانه حداقل حرارتی 11 درجه سانتی‌گراد حدود 213 درجه روز است.

 

ج – حشره‌کش‌های مورداستفاده

برای مبارزه با این آفت می‌توان از حشره‌کش‌های مختلف هم‌زمان با اوج ظهور حشرات کامل استفاده نمود.

لوفنورون 1.5 در هزار

لوفنورون + فنوکسیکارب 1.5 در هزار

متوکسی فنوزاید 0.5 در هزار+ درهزار روغن ولک

هگزافلومورون 1 در هزار + 5 در هزار روغن ولک