سایبان در باغات پسته – دیگر نگران سرمازدگی و گرمازدگی باغ خود نباشید!

با توجه به تغییر اقلیم بروز حوادث مترقبه و تنش های محیطی منجمله سرمای دیررس بهاره، بارش برف سنگین، تگرگ و خشکسالی هر ساله در فصل بهار خسارت زیادی را به محصولات باغبانی بویژه باغات پسته وارد می کند که علاوه بر ضرر و زیان به بهره برداران ، باعث هدر رفت منابع تولید و کاهش درآمد ناخالص ملی می شود.
توسعه کشت محافظت شده از راه های گذر از این بحران ها محسوب می شود.
یکی از روش های کشت محافظت شده. سایبان های کشاورزی است این کشت را می توان برای تولید اغلب محصولات باغی مخصوصا باغات پسته و انواع میوه ها، نشاها، سبزی ها و انواع جالیز در مناطق مختلف مورد بهره برداری قرار داد.

سابیان با توجه به انواع هدف و کاربری به انواع مختلف طبقه بندی می شود که با توجه به منطقه و محصول باید در انتخاب تیپ سازه و پوشش دقت لازم به عمل آید.
کاربرد سایبان برای کاهش مصرف و خسارات ناشی از تنش های محیطی و امکان ایجاد شرایط فنی برای پیش رسی و دیرسی در محصولات باغبانی و ایجاد باغ های متراکم با استفاده از ارقام تجاری راهکاری است که منجر به افزایش درآمد ناخالص کشاورزی خواهد شد.

تعریف سابیان

سایبان در باغبانی در کنار کشت های گلخانه ای و زیر مجموعه باغبانی محافظت شده طبقه بندی می شود. تولید تحت شرایط کنترل شده بههر نحوی اعم از گلخانه، سابیان و … به معنی کنترل میکرو کلیمای یک گیاه و کاهش خسارت ناشی از تنش های زنده و غیر زنده است.

احداث باغات میوه زیر پوشش از دهه 1990 برای جلوگیری از آسیب باران و تگرگ به میوخ های آغاز شده است. در کشورهای مانند ایتالیا، فرانسه و آلمان که کشت متراکم درختان میوه را در اولویتقرار می دهند، سایبان گسترش چشم گیری داشته است. سابیان متشکل از سازه (ستون، بست ها، گیره ها و کابل ها) و پوشش توری می باشد.

امروزه از توری های متنوع و با کیفیت بالا به منظور عبور طول موج های مشخص نوری و با اهداف زیر استفاده می شود.

1-کاهش تبخیر و تعرق و کاهش مصرف آب آبیاری، افزایش کارایی مصرف آب به میزان حداقل 30 درصد

2-محافظت در برابر تنش های محیطی شامل تگرگ برف، بارش های شدید و گرد و غبار

3-محافظت در برابر طیف نور مضر و شدت نور بالا و محافظت از گیاه در برابر آفتاب سوختگی برگ و میوه

4-کاهش سرعت بادهای شدید و جلوگیری از ریزش گل و میوه و شکسته شئن شاخه ها

5-کاهش دما در حد بهینه و افزایش فتوسنتز و افزایش میزان قند و رسیدگی بهینه محصول

6- محافظت در برابر خسارت پرندگان و حشرات و سایر جانوران زیان آور

7-تاثیر سابیان در زودرسی برخی محصولات نوبرانه

8-افزایش کیفیت محصول

تاثیر سایبان بر میکرو کلیمای باغ

تغییرات جزیی در روش های کشاورزی می تواند تاثیر قابل توجهی در فیزیولوژی درخت از جمله فتوسنتز و فروت ست ایجاد نماید.
مطالعات زیادی در این زمینه صورت گرفته است. به طور کلی سابیان باعث تغییرات در میزان کیفیت و کمیت نور، دمای کانوپی و میزان رطوبت خاک می شود.

نور به عنوان یکی از پارامترهای محیطی مهم در فرایند های رشد و نمو گیاهان مانند فتوسنتز، فتوموژنز و همچنین بیوسنتز مواد شیمایی نقش دارد.

به عنوان مثال، نور قرمز تاثیر زیادی در ریخت زایی جوانه و همچنین نقش اساسی در فتوسنتز ایفا می کند.
نور آبی باز شدن روزانه ها فتوموفوژنز و سنتز کلروفیل را تنظیم می کند. در حالی که نور سبز توانایی نفوذ به داخل درخت را دارد و موجب تحریک جذب کربن در قسمت های پایین درخت و رشد و نمو گیاه می شود.

سایبان با کنترل میزان کمیت نور و بهبود نفوذ و پراکنش نور در داخل کانوپی، یک محیط مناسب برای رشد و نمو گیاهان فراهم می کند. ویژگی توری ها از جمله زنگ، درصد سایه اندازی و نوع بافت می تواند بر تغییر میزان نور باغ تاثیر گذار باشد.

رطوبت نسبی یکی پارامترهای مهم محیطی است که در زیر سایبان تغییرات قابل توجهی دارد. هرچقدر میزان درصد سایه اندازی رطوبت نسبی در بین توری های مختلف (از نظر سایه اندازی و رنگ ) بسیار زیاد است.

عوامل زیادی از جمله تغییر تابش، حرکت هوا در داخل و بیرون باغ، سرعت باد و همچنین تبخیر و تعرق بر روی آن تاثیر گذار است. سرعت بالای باد اثرات مخربی برروی کیفیت میوه، عملکرد، جمعیت حشرات گرده افشان کننده دارد.

تحقیقات نشان داده است سایبان تاثیر چشم گیری بر کاهش سرعت باد بین 60 تا 80 درصد در مقایسه با شاهد دارد. البته کاهش سرعت باد تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله فصل ، میزان تخلخل نوری و نوع بافت نوری دارد که نیاز به تحقیقات بیش تر دارد.

سایبان تاثیر زیادی بر روی کارایی مصرف آب دارد به طوری که می توان از آن به عنوان یک راهکار در شرایط نامناسب آب و هوایی در باغات استفاده نمود. سایبان با توزیع کارآمد نور و کاهش شدید تابش و سرعت باد میزان تبخیر و تعرق را کاهش داده و کارایی مصرف آب را افزایش می دهد.

افزایش کارایی مصرف آب در زیر سایبان موجب بهبود سیستم رشد ریشه ها به دنبال آن کارایی جذب مواد مغذی افزایش می یابد. در تحقیقات گزارش شده درختانی که در زیر سایبان رشد کرده اند در جذب عناصر غذایی مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم بسیار کارامد تر بوده اند.

 

تاثیر سایبان بر کیفیت میوه

کیفیت میوه به وسیله فاکتورهای داخلی و خارجی از جمله فیزیکوشیمیایی و تغذیه ای تعیین می شود. میکروکلیمای باغ مانند درجه حرارت و شدت نور تاثیر قابل توجهی بر روی کیفیت میوه دارد.

سایبان براندازه میوه، توسعه رنگ کیفیت داخلی میوه، کاهش اختلالات خارجی تاثیر گذار است و افزایش عملکرد و بازار پسندی محصولات را در پی دارد. سایبان همچنین زمان رسیدن میوه را تحت تاثیر قرار می دهد. در برخی محصولات تحت پوشش سایبان به دلیل درجه حرارت پایین و تاثیر آن بر اثرات متابولیکی موجب دیررسی می شود.

رنگ میوه یکی از پارامترهای مهم و تاثیر گذار در بازار پسند میوه های است. میزان درجه حرارت و شدت نور در زیر سایبان می تواند در بهبود یا کاهش رنگ میوه تاثیر گذار باشد. در برخی مطالعات کاهش رنگ میوه انار در شرایط معمولی باغ در مقایسه با درختان زیر سایبان گزارش شده است. دمای بالای باعث کاهش بیان ژن های تنظیم کننده مسیر بیوسنتز آنتوسیانین شده و سبب کاهش غلظت آنتوسانین و رنگ میوه می شود. بنابراین سایبان با کاهش دما موجب بهبود رنگ میوه ها می شود.

1-انواع سایبان بر اساس هدف و کاربرد

سایبان های کشاورزی بر اساس تیپ سازه و نوع هدف و کاربرد به انواع مختلفی تقسیم بندی مس شوند.

1-1مقابله با آفتاب سوختگی و کاهش تبخیر و تعرق محصولات

این تیپ سایبان در مناطقی که دارای تابش بالا و در عین حال مزیت کشت و تولید محصولات باغی را نیز دارد استفاده می شود. آسیب های اولیه تنش گرمایی و نوری شامل تغییر رنگ با سوختگی سطحی میوه است که در حالت شدید، پوست میوه از قهوه ای به سیاه تغییر رنگ می دهد و باعث کاهش محتوای آب و خشکی می شود.

این وضعیت در میوه ها باعث کاهش ارزش بازار پسندی و فرآوری نیز خواهد شد. سایبان بامنترل میزان تابش باعث کاهش خسارت آفتاب سوختگی و افزایش کیفیت و بازار پسندی میوه می شود.

سایبان ها با کاربری کاهش نور (شدت تابش) با ضریب تخلخل سایه اندازی 30 درصد، 40 درصد، 50 درصد، 60 درصد و 80 درصد و رنگ های مختلف از جمله سبز و سفید (رایج) یا سیاه استفاده می شود که درصد سایه اندازی براساس نوع محصول و عرض جغرافیایی منطقه انتخاب می شود.

 

2-1 کاهش خسارت تگرگ

هر ساله در مناطق مختلف دنیا مقادیر قابل توجهی میوه ی (سر درختی) به دلیل بارش تگرگ های بهاره نابود شده و خسارت های مالی فراوانی را به باغداران تحمیل می کنند که کاها غیر قابل برگشت هستند. تگرگ موجب ریزش 4 تا 48 درصد میوه های و 92 تا 98 دصد خسارت به میوه های درختان محافظت نشده می شود.

سایبان در کنار سایر تمهیدات می تواند از خسارت تگرگ جلوگیری نماید. توری هایی که برای کاهش خسارت تگرگ استفاده می شود. به سایبان هایی که برای مبارزه با تگرگ استفاده می شود اصطلاح Anti Hail بکار برده می شود.

 

3-1 کاهش خسارت باران

بارش باران های شدید یا نابه هنگام می توانند به دلایل فیزیکی و فیزیولوژیکی در امر تولید میوه سالم و با کیفیت اختلال ایجاد نمایند و توری های (سایبان های) ویژه باران می توانند به طور چشمگیری از بروز خسارت جلوگیری کنند.

4-1 محافظت در برابر وزش باد و گرد و خاک

وزش بادهای دایمی، تند بادها و گرد و خاک، علاوه بر افزایش شدید تبخیر و تعرق و مصرف آب می تواند موجب ریزش گل و میوه، کاهش کیفیت و بازار پسندی محصولات شود. لذا به کارگیری این تیپ از سایبان ها نقش قابل توجهی در محافظت باغ های مناطق بادخیز (بادهای بهاره و تابستانه) دارد.

5-1 مقابله با حمله پرندگان

خسارت ناشی از پرندگان در باغ ها و مزارع در برخی موارد از خسارات ناشی از سایر عوامل طبیعی هم بیش تر است و استفاده از سایبان می تواند تا 100 درصد این خسارت ها را کنترل نماید. سایبان برای کنترل پرندگان بسته به سیستم تربیت و روش کاشت درختان متفاوت می باشد.

 

6-1 کنترل آفات و حشرات مضر

یکی از پالش های سال های اخیر در باغ های تولید میوه و محصولات باغی، شیوع فزاینده آفات و خسارات ناشی از آنهاست که باغداران برای حفاظت از محصول خود سالیانه مبالغ سرسام آوری صرف خرید آفت کش ها و سمپاشی های دوره ای می کنند و به دنبال این موضوع بحث سلامت مصرف کنندگن و تولید محصول سالم نیز به میان می آید که بدون شک بهره گیری از سایبان های اختصاصی آفات می توانند به طرز شگفت آوری در حل این بحران نقش داشته باشند.

 

7-1 سایبان های چند منظوره

سابیان ها می توانند به صورت چند منظوره و با هدف کنترل دو یا چند عامل خسارت را که در بالا ذکر شده نیز طراحی و احداث شوند.

 

2-انواع سایبان بر اساس تیپ سازه

سازه سایبان بر اساس نوع درختان، فاصله بین درختان و شرایط منطقه، شرایط آب و هوایی طراحی می شوند. تیپ های رایج در باغات، سیستم فلت و سیستم زیگزاگ می باشد.

1-2 سیستم فلت

سیستم رایج در بیش تر باغات روش فلت بوده و پیشنهاد می شود این سیستم برای درختان با فاصله بین ردیف ها چهارمتر یا کم تر استفاده شود. در این روش فاصله بین ستون ها در روی ردیف 8 متر و ارتفاع ستون ها از سطح زمین 4 تا 4.5 متر در نظر گرفته می شود.

از مزایای این سیستم می توان به نصب راحت و هزینه کمتر نسبت به سایر روش ها اشاره کرد. سیستم فلت در ترکیب با پلارهای باغی تا حدودی از سرمازدگی بهاره جلوگیری می نماید بر اساس گزارش ارائه شده از مرکز تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی شاهرود. ترکیب سایبان و پلار باغی توانسته 60 درصد محصول در سرمازدگی بهاره فروردین 1399 را حفظ نماید.

2-2 سیستم زیگزاگ

در این سیستم زیگزاگ سیم های عرضی با فاصله 50 تا 70 سانتی متری از سر ستون قرار گرفته و توری با گیره های مخصوص روی آن متصل می شود. در این سیستم فاصله بین ستون ها در روی ردیف ها 10 متر و ارتفاع ستون از سطح زمین بالای 5.5 تا 4 در نظر گرفته می شود. عرض توری ها مورد استفاده باید 20 تا 25 درصد بیش تر از فاصله بین ردیف ها باشد. برای مثال
اگر فاصله بین ردیف ها 4 متر باشد باید توری های با عرض 5 متر در نظر گرفت شود. این روش برای درختان با فاصله بیش تر از 4 متر کاربرد دارد.

قسمت های مختلف یک سامانه سایبان

هر سامانه سایبان از قسمت های مختلف تشکیل شده است که عبارتند از پوشش توری، ستون، سرستون، گیره ها، بست ها، کابل های فولادی و سیستم مهار کننده.

1- پوشش توری

پوشش توری از قسمت های مهم یک سایبان می باشد که در انتخاب آن با توجه به هدف و نوع گونه درخت باید دقت لازم اعمال شود. انواع توری های سایبان با ویژگی های ساختاری مختلف مانند نوع ماده، نوع و ابعاد فیلامنت یا نوار، بافت، اندازه مش، تخلخل و استحکام و وزن همواره با خصوصیات رادیو متری مانند رنگ، انتقال، بازیاب و عامل سایه اندازی توسط خواص فیزیکی مانند نفوذ پذیری هوا و توسط چندین ویژگی مکانیکی مشخص می گردند.

به طور معمول ، ابعاد موجود در شبکه سایبان از نظر عرض و طول متفاوت است. عرض معمولا بین 2 تا 12 متر و طول آنها از 25 تا 300 متر متغیر است. توری های سایبان براساس نوع مواد، نوع بافت، رنگ و مواد افزودنی به انواع مختلف تقسیم می شود.

 

2- ستون

ستون ها یکی دیگر از قسمت های مهم و اساسی سایبان می باشد. ستون ها بر اساس جنس به سه دسته تقسیم می شوند. ستون های چوبی، ستون های بتونی و ستون های گالوانیزه
ابعاد ستون ها کناری و ستون های میانی متفاوت بوده و معمولا ستون های کناری به دلیل بار کششی زیاد بر روی، ضخیم تر و به صورت مایل در زمین قرار می گیرند.

ستون های چوبی

با هزینه کم و همچنین کاربرد آسان در سایبان مورد استفاده قرار می گیرد. اما تنظیم کردن قطر ستون ها با سر ستون و همچنین خطر حشرات مضر از معایب ستون های چوبی است.

ستون های بتونی

مقاومت و استحکام بیش تری نسبت به ستون های چوبی دارند همچنین تنظیم قطر، برای ستون های کناری و ستون های جانبی آسانتر می باشد. ستون های بتونی اگر با بتون اتوکلاو شده تهیه شود در خاک کوبنده شده و نیاز به فونداسیون ندارد.

ستون های گالوانیزه

به اشکال مختلف از جمله U شکل یا به صورت هشت ضلعی ساخته می شود. این ستون ها علاوه بر تنظیم راحت قطر ستون های کناری و جانبی، طولی عمر بسیار بالاتری دارند. این ستون ها نیاز به فنداسیون ندارند و در خاک کوبیده می شوند.

3- لنگر

برای مهار نمودن ستون های کناری و سیم ها به زمین از لنگر استفاده می شود. این لنگرها در عمق 1.5 متری و با فاصله 2 متری از ستون های کناری در ابتدا و انتهایی هر ردیف در زمین قرار می گیرد.

4-سرستون

در انجام شبکه بندی و کابل کشی ستون ها نیاز به استفاده از سر ستون ها و اتصالات مختلف است که این کار به طور صحیح انجام شود سر ستون ها در اشکال مختلف متناسب با ستون ساخته می شوند.

5- کابل و سیم های کشش و مهار کننده

از کابل و سیم های با قطر مختلف برای سایبان استفاده می شود. بهترین گزینه این است که از کابل 6 میلی متری یا 7.5 میلی متری (چند رشته) برای شبکه اصلی و سیم کششی قوی برای حمایت از اجرا در شبکه اصلی استفاده شود.

6- گیره

برای اتصال توری از گیره یا کابل های کششی استفاده می شود. به طور معمول از گیره برای اتصال توری و همچنین ثابت کردن توری روی سیم استفاده می شود.
دو نوع گیره وجود دارد یک نوع گیره که در لبه های توری وصل شده و برای اتصال توری به توری می باشد و نوع دیگر گیره های که برای اتصال توری به سیم مورد استفاده قرار می گیرد.