تشخیص بیماری پوسیدگی طوقه (گموز) و روش مبارزه با آن +فیلم

بیماری پوسیدگی طوقه (گموز) و ریشه پسته

crown and root rot diseases in pistachio trees

بیماری گموز پسته از بیماریهای مهم پسته در دنیا و ایران می باشد و به نام های دیگری از جمله پوسیدگی فیتوفتورایی طوقه و ریشه، گموز، انگومک و شیره سیاه نیز نامیده می شود.

گموز پسته، روی طوقه و ریشه های درختان پسته بروز کرده و تا مدت زیادی بعد از ابتلا درخت به بیماری باغدار متوجه وجود علائم بیماری نمی شود. نشانه های ثانویه و غیر مستقیم بیماری بعد از پیشرفت بیماری در اندام های هوایی درخت ظاهر می شود.

علائم اصلی بیماری، ابتدا به صورت تراوش شیرابه در قسمت پایین تنه و طوقه، نزدیک سطح خاک دیده می شود. این شیرابه در آغاز شفاف و عسلی رنگ بوده و به تدریج قهوه ای و تیره می شود.

از بین بیماری‌های پسته، پوسیدگی طوقه و ریشه ناشی از گونه‌های phytophthora از اهمیت خاصی برخوردار است. این بیماری هرساله باعث از بین رفتن تعداد زیادی از درختان بارور و غیر بارور می‌گردد.

علائم این بیماری پسته به سن درخت متفاوت می‌باشد. درختان جوان که آلودگی شدید دارند، سریعاً سبز خشک می‌شوند. در حالی که در درختان مسن کاهش برگ، خشکیدگی سرشاخه‌ای، زوال و نهایتاً باعث مرگ درخت می‌گردد.

بیشترین تعداد مرگ و میر در اواخر بهار و تابستان که هوا بشدت گرم می‌باشد، اتفاق می‌افتد و درختان در یک ردیف یکی پس از دیگری مبتلا و سبز خشک می‌شوند.

در درختان آلوده صمغ به‌ صورت قطرات ریز و درشت در سطح یا شکاف‌های پوست درخت در محل طوقه یا حدود 20 تا 30 سانتیمتری بالای سطح خاک دیده می‌شود.

چنانچه پوست قسمت آلوده برداشته شود شیره سفیدرنگی به بیرون تراوش می‌شود که در مجاورت هوا سریعاً به رنگ قهوه‌ای تا سیاه، تغییر رنگ می‌دهد.
رنگ بافت آلوده (طوقه و ریشه) از قهوه‌ای تا سیاه متغیر می‌باشد.

عامل این بیماری چهار گونه قارچ Phytophtora citrophthora، P.cryotogea، P.drechsleri، P.megaspeama می‌باشد.

انتقال بیماری پوسیدگی طوقه

انتقال این قارچ خاک زاد با جابجایی نهال، خاک و آب آبیاری صورت می‌گیرد. این قارچ بسیار رطوبت دوست است و با فراهم بودن آب آزاد به سرعت تولید مثل کرده و منتقل می‌گردد.

علائم بیماری گموز

در فصول مختلف سال به شکل های مختلف دیده می شود که به شرح زیر است.

بهار 

در اوایل فصل بهار علائم سوختگی سرشاخه ها زوال سریع و مرگ درخت ممکن است مشاهده شود. با کامل شدن رشد رویشی گیاه، فعالیت بیمارگر به صورت کلروز (زردی) و نکروز (مرگ بافت) ظاهر می شود که از انتهای برگ شروع شده به تمام نقاط انتشار پیدا کرده و به تدریج تمام برگ را فرا گرفته و باعث ریزش آن می شود.

پژمردگی ناگهانی و بدون هر گونه علایم ظاهری قبلی در اندام های هوایی، به صورت سبز خشکی درختان و ریزش برگ ها نیز ممکن است مشاهده شود.
گاهی اوقات رشد گیاه در نتیجه باردهی زیاد و غیر معمول، ناشی از بیماری متوقف می شود.

بررسی ناحیه طوقه و ریشه نشان می دهد در غالب موارد پوسیدگی طوقه و ریشه مشهود بوده و آلودگی ها از طوقه یا ریشه شروع می شوند، گرچه کامبیوم ناحیه آلوده درخت به رنگ تیره در می آید ولی آوند چوبی تغییر رنگ نمی دهد.

درختان با آلودگی طوقه، بسته به بافت لایه های خاک، ممکن است نشانه های متفاوتی را نشان دهند.

تابستان

کاشت پایه حساس در باغ های با بافت خاک همگن تا عمق 1.5 متری باعث بروز علائم سبز خشکی درختان در تابستان می شود. در باغ هایی که بافت خاک اطراف طوقه از نوع خیلی سنگین و در زیر آن لایه شنی قرار داشته باشد و پایه های مقاوم به بیماری کشت شوند، علایم بیماری بیشتر به صورت کاهش پوشش برگی، خشکیدگی سرشاخه، کم شدن میزان محصول، تغییر شکل برگ و مرگ تدریجی درخت، مشاهده می شود.

در مواردی ممکن است این نشانه ها با علایم پوسیدگی طوقه هم پوشانی داشته باشد، مخصوصا زمانی که ریشه های اصلی آلوده باشند. محدوده آلودگی طوقه و ریشه معمولا با برداشتن پوست بافت آلوده مشخص می شود.

در محل طوقه و روی تنه در ارتفاع 20 تا 30 سانتی متری از سطح خاک ترشح صمغ به صورت قطرات ریز و درشت در سطح یا شکاف های پوست درختان ظاهر می شود.

چنانچه پوست قسمت آلوده برداشته شود، صمغ شیری رنگ به بیرون تراوش می کند که پس از گذشت مدت کوتاهی به رنگ خاکستری تا سیاه تغییر رنگ پیدا می کند. رنگ بافت آلوده در ناحیه طوقه از قهوه ای تا سیاه و در بافت ریشه بصورت قهوه ای روشن تا تیره دیده می شود.

سرعت مرگ درختان آلوده بستگی به سن آنها دارد. درختان جوان دارای آلودگی شدید، سریعا خشک می شوند در حالی که درختان مسن آلوده ابتدا کاهش پوشش برگی و خشکیدگی سرشاخه ها را نشان داده و به تدریج بعد از یک تا سه سال از بین می روند.

الگوی خشک شدن درختان آلودگی در باغ متفاوت بوده و تا حد زیادی به شرایط مدیریت باغ از جمله عملیات خاک ورزی، خصوصیات فیزیکی خاک، نحوه آبیاری و کنترل بیماری ارتباط دارد.

در بیشتر موارد آلودگی از طوقه و یا ریشه های اصلی شروع شده و در جهت های مختلف آن توسعه می یابد. وجود لایه سخت زیرین و عملیات خاک ورزی نامناسب و نادرست باعث تشدید بیماری و گسترش آن می شود.

پاییز و زمستان
در دو فصل پاییز و زمستان نیز نشانه بیماری به صورت باقی ماندن برگ های درختان آلوده و عدم خزان دیده می شود. الگوی خشکیدگی درختان، میزان خسارت بیماری و چگونگی گسترش آن در باغ های آلوده متفاوت بوده و تا حد زیادی به مدیریت باغ در طول سال از جمله عملیات خاک ورزی، خصوصیات فیزیکی خاک، نحوه آبیاری و کنترل بیماری ارتباط دارد.

انتقال غیر فعال عامل بیماری در یک باغ با عملیات خاک ورزی نادرست، آب آبیاری، تماس ریشه ها با یکدیگر (به علت عدم رعایت فاصله کاشت) ریختن خاک اطراف درختان آلوده در بین ردیف ها، انتقال خاک آلوده به باغ، آلوده بودن ادوات و وسایل کشاورزی صورت می گیرد.

رطوبت در پوسیدگی طوقه و ریشه درختان پسته و چرخه زندگی عامل بیماری در باغ نقش اساسی دارد. دامنه دمایی بهینه برای رویشی بیمارگر 30 الی 20 سانتیگراد است.

تفاوت گموز با شوری در درختان پسته

مهمترین دلایل خشک شدن درختان پسته بیماری گموز و شوری می باشند. در این قسمت تفاوت خشک شدن درختان در گموز با خشک شدن با شوری را بیان می کنیم.

1- درختان پسته که به واسطه شوری خشک شده اند، ابتدا برگ و سپس میوه خشک می شود. اما خشک شدن درختان در گموز برگ و میوه با هم خشک می شوند.

2- در گموز درختان پسته را یکباره به حالت سبز خشک در می آورد، اما در شوری برگ ها از حاشیه خشک می شوند (همراه با موجهای قهوه ای راه راه در کنار برگ)

3- میوها و خوشه های پسته در گموز به حالت طبیعی خشک می شوند. اما در خشک شدن درختان به واسطه شوری، قبل خشک شدن، از دانه های پسته ضمغ ترشح شده و سیاه می شوند.

4- درختی که بواسطه گموز خشک شده باشد، خود به خود هرگز سبز نمی شود. ولی درختی که به واسطه شوری خشک شده باشد احتمال دارد دوباره از نوک شاخه ها جوانه بزند.

مبارزه با پوسیدگی طوقه

1-  یکی از بهترین و مهم‌ترین روش‌ها کاهش خسارت این بیماری، استفاده از پایه‌های مقاوم می‌باشد. که طبق تحقیقات صورت گرفته رقم پسته بادامی زرندی به عنوان یک پایه مقاوم  به صورت بذر و یا نهال اکیدا توصیه می شود.

2- از برگشت آب از زمین آلوده به مسیر اصلی آب جلوگیری شود.

3- آبیاری قطعات سالم و آلوده جداگانه انجام شود.

4- تا حد امکان باغ های جدید پسته در زمین های آلوده به این بیماری احداث نشود.

5- از انتقال نهال و خاک از باغ های آلوده به باغ های دیگر خودداری شود.

6- در صورت وجود آلودگی بافت آلوده را تراشیده و بافت سالم گیاه با بردوفیکس رقیق نشده پانسمان گردد.

7- کل گیاه با بردوفیکس 5 در هزار محلول پاشی شود.

8- ابزار هرس با بردوفیکس رقیق نشده ضدعفونی گردد.

9- در صورت وجود یا احتمال وجود آلودگی درختان با بردوفیکس 10 در هزار آبیاری شود. برای درختان مسن تر آبیاری سایه انداز و بیل زدن خاک سایه انداز نیز ضروری است.

10- در هنگام کاشت نهال باید دقت شود تا نهال بیش از اندازه عمیق کاشته نشود.

11- ریشه نهال ها قبل از کاشت با بردوفیکس 10 در هزار ضدعفونی شوند.

12- درختان خشک شده باید بطور کامل از خاک بیرون آمده و به بریدن اکتفا نشود.

13- آبیاری درختان به گونه ای باید باشد که آب اطراف تنه درخت را نگرفته و از آبیاری غرقابی اجتناب شود.

14- از ریختن گازوئیل و نفت پای گیاه یا سوزاندن آن خودداری شود. این کار نه تنها قارچ عامل بیماری را از بین نبرده، بلکه کیفیت خاک را نیز پایین می آورد.

15- پاشیدن نمک پای گیاه ممکن است بصورت موضعی از رشد بیماری جلوگیری کند ولی سال بعد در اثر بارش باران یا رفتن آب به پای تنه درخت، در اثر شوری گیاه خشک می شود.

16- علف های هرز برای کاهش سطح رطوبت باید جمع آوری گردند.

17- بیرون آوردن گیاه باید در زمستان و دمای پایین انجام شود.

18- گودالهای ایجاد شده بعد از بیرون آوردن درخت باید با بردوفیکس 10 در هزار به منظور ضدعفونی شدن آبیاری گردند.

همچنین از ریختن خاک اطراف طوقه درختان آلوده در بین ردیف‌ها باید خودداری گردد چون باعث سرایت بیماری به درختان دیگر می‌گردد.

---

پرسش و پاسخ در مورد بیماری گموز پسته با آقای دکتر امیر حسین محمدی، متخصص بیماری شناسی گیاهی

 

بیماری گموز در درختان پسته و شیوع آن بیشتر چگونه است؟

بیشترین تحقیقی که تا کنون در مورد بیماریهای پسته به غیر از آفلاتوکسین صورت گرفته بر روی بیماری گموز بوده است. عمل اصلی این بیماری قارچ فیتوفترا است که وابستگی شدیدی به نوع آبیاری دارد. عامل اصلی پراکنش و ایجاد این بیماری آبیاری از نوع غرقابی است.

از زمانی که سیستم آبیاری به سمت تحت فشار رفته است به نوعی باعث کاهش این بیماری شده است. در مورد بیماری گموز میزان مرگ و میر را در برخی باغات 3 درصد و در برخی دیگر تا 11 درصد اعلام شده است.

در حال حاضر نماتدهای ریشه گره ای جزو عوامل بیماریزای خطرناک محسوب می شود چون هم خسارت بیشتری می زنند و هم پراکنش بالاتری دارند. این نماتدها به جز تیره گندمیان به اکثر گیاهان حمله می کنند در مورد نماتد کم کار شده و با علائمی مثل کمبود عناصر غذایی و یا زردی اشتباه گرفته می شود.

شیوع نماتد چگونه است و راهکار مبارزه با آن چیست؟

علائم گموز می تواند زردی خفیف یا رنجوری و در نوع شدید آن سبز خشک را نشان می دهد . در مورد نماتد درخت دچار زردی عمومی و شدید تر از گموز شده و غده های متعددی در ریشه تشکیل می شوند.

بنابراین می توان گفت تشابه بیماری ریشه گرهی با کمبود عناصر غذایی، باعث عدم توجه به نماتد شده است و مهم تر اینکه بسیاری از باغداران اطلاعات راجع به نماتد ندارند.

برای مبارزه با نماتدها، نماتدکش جدیدی نداریم یا اگر هم باشد کمیاب است. تقویت درخت با عنصر پتاسیم، سنگین کردن و آفتاب دهی خاک و استفاده از نهال گواهی شده و سالم در کنترل نماتد موثر است.

آفتاب دهی خاک با توجه به شرایط آب و هوایی ایران به نظر می رسد که تاثیر خوبی داشته باشد و اینکه چقدر موثر باشد مشخص نیست ولی به عنوان مدیریت تلفیقی روش خوبی است.

قارچ عامل بیماری گموز در مناطق پسته کاری از کجا وارد شده است؟

هیچ کس اطلاع دقیقی ندارد. ممکن است این قارچ ها حتی قبل از کشت پسته نیز در منطقه وجود داشته و روی سایر محصولات موجود در مناطق پسته کاری فعالیت می کرده است، یا اینکه با نهال آلوده وارد منطقه شده باشد.

در مورد فیتوفترا هنوز تحقیقات کامل نیست، ولی برخی از این گونه ها شاید ترجیح میزبانی داشته باشند.

از زمانی که قارچ در شرایط مساعد فعالیت خود را شروع می کند چه زمان طول می کشد تا درخت به طور کامل از بین برود؟

به سن درخت، شرایط زمین و آبیاری بستگی دارد. هرچه دوره های آبیاری کوتاهتر باشد و سن درخت پایین تر باشد و مدت زمان غرقابی ماندن خاک های سنگین بیشتر باشد باعث می شود جمعیت قارچ بالاتر رود و قارچ با جمعیت بیشتری به گیاه حمله می کند.

ولی در شرایط عادی در درختان بارده معمولا از زمان شروع آلودگی، حداقل حدود 2 تا 3 سال طول می کشد تا درخت از بین برود. هرچه باردهی درخت بالاتر باشد حساسیت آن به بیماری بالاتر است. شوری آب و خاک و رقم پسته در مقاومت گیاه موثر است.

این قارچ چه قسمت های از گیاه را درگیر می کند؟

آلودگی به دو صورت است: پوسیدگی طوقه و پوسیدگی ریشه

پوسیدگی ریشه به مراتب خطر ناک تر و ریشه آسیب پذیرتر از طوقه است. زمان که درخت دچار سبز خشکیدگی شده است، عمدتا دچار با پوسیدگی ریشه طرف هستید. اما ممکن است در مواردی که پوسیدگی طوقه نیز شدید باشد این اتفاق بیفتد.

پوسیدگی طوقه در معرض دید باغدار است که علائم را ببیند. در آلودگی طوقه می توان پوسیدگی را تراشید و با قارچ کش ها محل آلوده را ضدعفونی کرد، ولی اگر بیشتر از نصف تنه آلوده باشد احتمال برگشتن درخت کم است.

آیا شوری اثر این بیماری را افزایش می دهد یا خیر؟

شوری چند اثر داد. یکی اینکه بر روی خود قارچ موثر است و در ابتدا فعالیت آن را افزایش و سپس فعالیت قارچ را کاهش می دهد. دیگر اینکه شوری بر روی گیاه اثر گذار است و آن را ضعیف می کند.

البته عامل بیماری و حساسیت درخت به شوری از جمله عوامل مهم و تاثیر گذار روی بیماری می باشند. ولی به طور کلی می توان گفت که سطوح پایین تر شوری، معمولا بیماری را افزایش داده و با بالا رفتن شوری بیماری نیز کمتر می شود، ولی باید توجه داشت که این یک قاعده کلی نیست.

آیا همه ی پایه ها به این نوع قارچ حساسند؟

در این مورد نتایج نشان داده که برخی از پایه ها مقاومت ندارند. ولی برخی رقم ها تحمل دارند. ارقامی مثل بادامی ریز زرندی نسبتا متحمل ترند.

آیا آبیاری قطره ای می تواند در کاهش بیماری زایی قارچ موثر باشد؟

بله؟ تغییر سیستم آبیاری به قطره ای به همراه سایر روش های کنترلی می تواند شدت بیماری را در باغ ها کاهش دهد.

واقعیت این است که وقتی باغی به یکی از بیماری های خاکزاد آلوده شد نمی توانیم آن را به طور کامل از بین ببریم، فقط باید با آن کنار آمد و آن را مدیریت کرد. وقتی آبیاری غرقابی انجام می شود و آب چندین ساعت روی سطح خاک باقی می ماند، به نوعی قارچ را به تکثیر و رشد بیشتر تحریک می کنیم.

در باغ هایی که به شیوع غرقابی آبیاری می شوند، و یا درست کردن بازه ها در فاصله حدود نیم متری تنه درخت می تواند از تشدید بیماری جلوگیری کرد. در برخی مناطق که یک لایه سخت در عمق خاک وجود دارد، بهتر است باغدارها این لایه را بشکنند تا مانع از ماندآبی شدن شود.

در غیر این صورت ریشه ها در عمق 1.5 متری محدود می شوند و از پایین شروع به پوسیدن می کنند. استفاده از جوهای سیمانی برای آبیاری و اولویت بندی قطعات باغ به منظور آبیاری جداگانه قطعات آلوده در کنترل این بیماری موثرند. اگر بخواهیم درخت جدید بکاریم باید جای درخت آلوده را با قارچ کش هایی مانند اکسی کلرور مس یا بوردو ضدعفونی کرد.

چه قارچ کش هایی برای کنترل این بیماری وجود دارد و توصیه می شود؟

تنها قارچ کش که برای این بیماری ثبت شده است برندی به نام الیت است. پژوهشکده پسته کشور، قرچ کش الیتی که آزمایش کرده از نوع چینی است و ترکیب آن فوزتیل آلومینیوم است. نام برند آلمانی آن ساخته شرکت بایر است، آلیت است.

این یک قارچ کش سیستمیک است. استفاده از قارچ کش الیت را از هفته دوم اردیبهشت به فاصله 7 تا 10 روز با چهارم نوبت سمپاشی و با غلظت 2.5 در هزار را پیشنهاد می کنیم.

مناطقی که از اطراف درختان آلوده و خشک شده هستند، چه در خود ردیف و چه در ردیف های کناری این مناطق باید در 3 نوبت دیگر به فاصله 7 تا حداکثر 10 روز با غلظت 2 در هزار سمپاشی شوند.
محلول پاشی الیت در سال بعد، باید حتما با نظر کارشناسی گیاه پزشکی صورت گیرد.

الگوی شروع بیماری در داخل باغ چگونه است؟

نمی توان الگوی مشخصی را برای این بیماری در باغ ذکر نمود. معمولا این بیماری در باغ بصورت لکه ای دیده می شود و چند درخت اطراف منبع آلودگی اصلی زودتر از سایر درختان علائم بیماری را نشان می دهند.

ولی باید توجه داشت که چون همه درختان پسته مقاومت و تحمل یکنواختی در مواحهه با این بیماری ندارند، نمی توان انتظار داشت که کل درختان یک باغ یک دفعه نشانه های بیماری را از خود بروز دهند.

درختانی که کمتر از 50 درصد آلودگی داند آیا امکان برگشت شان وجود دارد؟

بله، معمولا اگر آلودگی در طوقه کمتر از نصف طوقه را گرفته باشد، می توان امیدوار بود با تراشیدن بافت های آلوده طوقه و ضدعفونی آنها، درخت را از مرگ نجات داد.

ولی باید توجه داشت که عوامل متعددی در برگشت درختان بیمار موثر هستند که از آن جمله می توان به پیشرفت احتمالی آلودگی در ریشه درختان، وضعیت تغذیه درخت و حتی نوع رقم آن اشاره نمود.

هنوز به طور کامل مشخص نشده که همه ی گونه های فتوفترا ترجیح ریشه و طوقه برایشان یکی است یا خیر.

اثر گذاری قارچ کش از چه زمانی شروع می شود؟

معمولا از همان سال اول، استفاده از قارچ کش اثر خود را در کنترل بیماری گموز نشان می دهد.

 

آیا راهکاری برای از بین بردن قارچ در خاک وجود دارد؟

هیچ امکانی وجود ندارد. خاک محیطی زنده و دارای روابط پیچیده ای است که عملا نمی توان یک نوع میکروارگانیزم را در خاک از بین برد بدون اینکه به سایر میکروارگانیزم های مفید خاک خسارت نزند.

کرمون شاپ حامی کشاورزان