فروردین
آشنایی با سیستم آبیاری قطره‌ای
سیستم آبیاری قطره ای : استفاده از روش قطره‌ای برای باغات پسته مزایای زیادی دارد که اهم آن عبارت است از
1- یکنواختی در توزیع آب در سطح باغ
2- کاهش هدرروی آب به واسطه تبخیر یا خارج شدن از دسترس ریشه
3- کاهش علف‌های هرز، سهولت مصرف کودها شیمیایی و …
در باغاتی که با استفاده از سیستم آبیاری قطره‌ای آبیاری می‌شوند سطح خیس شده و یا سطح تبخیر روی زمین کاهش‌یافته در عوض آب به قسمت پایین‌تر یعنی در محل تجمع ریشه درختان هدایت می گردد.
ضمن آنکه آب در هنگام نفوذ در خاک هم در اثر وزن به عمق خاک رفته و هم در اثر مکش خاک به اطراف کشیده شده و اصطلاحاً پیاز رطوبتی تشکیل می‌شود.
دایره خیس شده در آبیاری قطره ای
بدین ترتیب در سطح خاک محدوده خیس شده اندک بوده و در عمق، دایره‌های خیس شده بزرگ‌تر شده و هم‌پوشانی حاصل می‌کنند درنتیجه محل تجمع ریشه که مثلاً برای درخت پسته بارور در حدود 40 سانتی‌متری می‌باشد، نوار مرطوب پیوسته حاصل خواهد شد.
قسمت‌های مختلف یک سیستم آبیاری قطره‌ای
به منظور استفاده بهینه از سیستم آبیاری قطره‌ای، آشنایی دقیق بهره‌بردار با اجزاء آن و رعایت نظم و ترتیب در بهره‌برداری و مراقبت از چنین سیستم‌هایی از اهمیت بالا برخوردار است.
ازاین‌رو در این مقاله از سایت کرمون شاپ به معرفی و تشریح اجزاء مختلف و مشترک سیستم‌های آبیاری تحت فشار می‌پردازیم.
1-استخر ذخیره
چون اکثر پمپ‌های توربینی نصب‌شده درون چاه‌های آب قادر به افزایش فشار آب در حد لازم و انتقال آن به درون سیستم نیستند لذا برای یکنواختی در پمپاژ و تأمین فشار موردنیاز سیستم آبیاری قطره‌ای، استخر ذخیره و پمپاژ مجدد موردنیاز می‌باشد.
بدین منظور آب چاه یا قنات خارج‌شده و به درون استخر ریخته شده و ازآنجا پمپاژ و به داخل سیستم منتقل می‌شود.
با توجه به اینکه در ین شرایط احتیاج به ذخیره حجم زیادی آب نمی‌باشد و دبی پمپاي برابر دبی آب استحصالی از چاه در نظر گرفته‌شده، لذا با در نظر گرفتن امکان کاهش یا افزایش موقت آب دهی چاه، معمولاً 10 تا 20 درصد دبی خروجی چاه را به عنوان ذخیره در یک شبانه‌روز در نظر گرفته و حجم استخر را حداکثر 300 مترمکعب لحاظ می‌کنند.
ازآنجایی‌که در بیشتر مواقع کشاورزان جهت حذف آبیاری شبانه نیاز به ذخیره آب شب و استفاده از آن در روز دارند، می‌توان حجم بزرگ‌تری برای استخر در نظر گرفت تا آب ساعات انتهایی شب را در آن ذخیره نمود و در طول روز با دبی بیشتر آن را تخلیه کرد.
نکته حائز اهمیت در ساخت استخر، هزینه آن است.
باید دانست که ساخت استخر به صورت سیمانی یا بتنی و یا آجر و سیمان در حجم‌های کوچک مقرون به‌صرفه است و در حجم‌های بیش از 1000 مترمکعب ساخت استخرهای سیمانی هزینه زیادی در برداشته و بهتر است از پوشش ورق‌های پلی‌اتیلن یا ژئوممبرین برای ساخت استخر استفاده شود.
ساخت استخر زخیره آب
شرایط استخر
1- امکان ذخیره آب به‌اندازه تفاوت دبی چاه و پمپاژ ثانویه را داشته باشد.
2- امکان ته‌نشین نمودن و یا جدا نمودن ذرات معلق مثل شن و ماسه و جداسازی آن‌ها از آب مخصوصاً در ورودی استخر را داشته باشد بطوریکه در کف استخر رسوبات تجمع ننمایند.
3- امکان ذخیره آب در شرایط خاص را داشته باشد.
4- امکان جداسازی ذرات روغن موجود در آب در اثر آبگیری از پمپ‌های جداسازی ذرات روغن موجود در آب در اثر آبگیری از پمپ‌های توربینی فراهم باشد.
5- شستشو و تخلیه رسوبات یا جابک ها در آن براحتی امکان‌پذیر باشد.
حوضچه رسوب گیری
2- سیستم پمپاژ و فیلتراسیون
پمپ
پمپ‌های آبیاری به سه دسته تقسیم می‌شوند
دسته اول پمپ‌های گریز از مرکز است که یک طبقه و یا چند طبقه می‌باشند.
دسته دوم پمپ‌های شناور
دسته سوم پمپ‌های شافت و غلافی
معمولاً از پمپ‌های توربینی شافت و غلافی کمتر برای آبیاری تحت فشار استفاده می‌نمایند زیرا نیاز به روغن برای جلوگیری از سایش شافت و بوش‌های غلاف داشته که این روغن وقتی وارد سیستم می‌شود مشکلات زیادی ازجمله مسدود نمودن فیلترها به دنبال دارد.
عمدتاً از پمپ‌های گریز از مرکز در آبیاری تحت فشار استفاده می‌شود زیرا نصب و سرویس آن راحت‌تر بوده و استهلاک آن‌ها نیز به مراتب کمتر از سایر پمپ‌ها است ولی به دلیل نصب شدن بالاتر از سطح آب نیاز به سوپاپ یک‌طرفه و لوله مکش و هواگیری دارند.
در پمپ‌های شناور به دلیل نصب پمپ در زیر آب نیاز به هواگیری نبوده و به محض روشن شدن موتور، پمپاژ انجام شده و فشار به حد موردنیاز خواهد رسید.
توان مصرفی پمپ‌های شناور از سایر پمپ‌ها کمتر است ولی به دلیل آنکه موتور الکتریکی در استخر در زیر آب نصب می‌شود، با وجود ضد آب بودن موتور و کابل آن، احتمال اتصالی و خطر برق‌گرفتگی وجود دارد و از طرفی برای تعمیرات آن‌ها نیاز به جرثقیل و بالا آوردن آن‌ها از داخل استخر می‌باشد.
درنتیجه بنا به شرایط، ممکن است درجایی به صلاح باشد تا از پمپ شناور استفاده نمود و در جای دیگر از پمپ گریز از مرکز.
سیستم فیلتراسیون آبیاری قطره‌ای
از آنجاییکه منافذ قطره‌چکان‌ها کوچک بوده و استفاده از آب استخر ممکن است منجر به گرفتگی آن‌ها شود لذا بهتر است پس از پمپاژ آب از استخر، آب از فیلترهایی عبور کرده تا ذرات معلق آن (در حد بزرگ‌تر از 0.1 میلی‌متر) جدا شوند.
این فیلترها به سه گروه تقسیم می‌شوند
1- یک نوع فیلترهای هیدرو سیکلون است که برای جداسازی ذراتی که وزن مخصوص آن‌ها بیشتر از آب است با استفاده از نیروی گریز از مرکز کاربرد دارد.
این ذرات می‌توانند شن و ماسه و ذرات جامد ریز باشند. درجایی که آبگیری از استخر انجام می‌شود نیاز به استفاده هیدروسیکلون نیست.
2- گروه بعدی فیلترهای شنی هستند که شامل مخازنی پرشده از شن‌های سیلیس با دانه‌بندی متفاوت می‌باشد که آب از بالا وارد آن‌ها شده و پس از عبور از 3 تا 4 لایه شن سیلیس از پایین خارج می‌شود.
این فیلترها برای جداسازی ذرات سبک‌تر از آب مثل خرده چوب، جلبک، لجن و برگ بکار می‌روند.
برای شستشوی فیلترهای شنی در طول دوره آبیاری با عکس نمودن جریان آب از پایین با بالا و باز شدن لوله تخلیه فاضلاب آن‌ها در بالا، تمامی مواد ته‌نشین شده از شن‌ها جداشده و از بالا خارج می‌گردند و مجدداً سیستم به حالت طبیعی برگردانده می‌شود.
به این عمل اصطلاحاً شستشوی معکوس می‌گویند.
همچنین پس از اتمام فصل آبیاری می‌توان شن‌های داخل مخازن را تخلیه نمود و آن‌ها را شستشو داد.
3- گروه سوم فیلترهای میکرونی هستند. این فیلترها همان‌طور که از نامشان پیداست منافذی در حد 100 میکرون و یا کوچک‌تر دارند و عمل فیلتراسیون نهایی را انجام می‌دهند.
فیلتر شنی در سیستم آبیاری
فیلتر دیسکی
ممکن است به شکل توری‌هایی با منافذ ریز و یا دیسک‌هایی با زبری میکرونی بوده که روی‌هم قرارگرفته و آب از بین آن‌ها عبور می‌کند.
برای تمیز کردن این فیلترها نیز مانند فیلترهای شنی می‌توان از سیستم شستشوی معکوس استفاده نمود و یا هر یک از فیلترها را با شیر ورودی و خروجی آن از مدار خارج نموده و تمیز کرد.
3- لوله‌های اصلی و فرعی
عموماً این لوله‌ها که کار انتقال آب را از ایستگاه پمپاژ و فیلتراسیون تا پای درخت به عهده‌دارند، از جنس پلی‌اتیلن بوده و بسته به فشار کاری سیستم می‌توانند از نوع 4 و یا 6 اتمسفر باشند.
4- قطره‌چکان‌ها
قطره‌چکان‌ها در اصل آخرین قسمت یک سیستم آبیاری قطره‌ای می‌باشند.
ساختمان همگی آن‌ها طوری است که فشار داخل لوله را کاهش داده و یک آب دهی یکسان و تدریجی را تأمین می‌نمایند.
هدف از آب دهی تدریجی جلوگیری از روان آب و درنتیجه ایجاد سطح خیس شده کم و انتقال آب به عمق می‌باشد. می‌دانیم که هر چه سطح خیس شده کمتر باشد تبخیر آب از سطح کمتر و صرفه‌جویی در مصرف آب بیشتر می‌باشد.
در آبیاری قطره‌ای ایده آل فقط 10 درصد آب تلف می‌شود که آن هم به صورت تبخیر محدود از همین سطح کم.
از آنجاییکه آب از ابتدا در محیط بسته لوله منتقل‌شده و در پای گیاه تخلیه می‌شود، پس تنها تلفات آب فقط از طریق تبخیر اندک روی سطح می‌باشد.
کاهش سطح خیس شده در روی زمین می‌تواند باعث کاهش رویش علف‌های هرز و عدم محدودیت عملیات باغی مثل سم‌پاشی و یا برداشت محصول نیز گردد.
قطره‌چکان‌ها عموماً دارای آب دهی 4، 8، 24 لیتر بر ساعت می‌باشند که بسته به نوع خاک و نفوذپذیری آن انتخاب‌شده و فواصل آن تعیین می‌گردد.
به عنوان یک قاعده سرانگشتی، هر چه دبی قطره‌چکان بیشتر شود هزینه اجرای سیستم آبیاری قطره‌ای به دلیل بالا رفتن قطر لوله‌ها بیشتر خواهد بود.
علاوه بر آن امکان روان آب بیشتر، گرفتگی کمتر و ساعات آبیاری هر قسمت از باغ کمتر می‌باشد.
5- سیستم تزریق کود و اسید
در آبیاری قطره‌ای امکان استفاده از کودهای قابل‌حل در آب و تزریق آن به درون سیستم به صورت یکنواخت وجود دارد و برای این کار یک مخزن جداگانه در نظر گرفته می‌شود که کودهای شیمیایی در آن ریخته شده و پس از وارد شدن آب و حل شدن و به هم خوردن، به کمک یک پمپ مجزا با فشار بیشتر از سیستم به درون آب آبیاری تزریق می‌شوند.
برای استفاده از اسید نیز می‌توان با مخازن پلاستیک و پمپ‌های پلاستیکی یا استیل و یا از طریق مکش ونتوری، به تزریق اسید سولفوریک یا اسیدها برای کاهش پی اچ خاک و بالا بردن جذب عناصر مغذی اقدام نمود.
در نهایت اینکه اگر یک سیستم آبیاری قطره‌ای به خوبی طراحی و اجراشده و از لوازم مرغوب خصوصاً در مورد فیلتراسیون و قطره‌چکان‌ها استفاده شود و به روش صحیح و با نظم و دقت مورد بهره‌برداری و سرویس قرار گیرد، به نحو احسن می‌تواند با افزایش راندمان آبیاری موجبات افزایش عملکرد محصول و بالا بردن کیفیت محصول پسته را فراهم نماید.