انواع پسته ایران و جهان

انواع پسته 

نام‌گذاری انواع پسته

انواع پسته را بر اساس شکل آن‌ها به دو دسته‌ی کلی بادامی و فندقی تقسیم می‌کنند. ارقامی که نسبت طول به عرض آن‌ها بیشتر از 1.5 باشد به نام بادامی و ارقامی که نسبت طول به عرض آن‌ها کمتر از 1.5 باشد به نام پسته ها گروی شناخته می‌شوند.

 نام‌گذاری انواع پسته برگرفته از موارد زیر است

 

1- نام منطقه‌ای که آن رقم برای اولین بار در آنجا شناسایی شده است؛ مانند بادامی زرند، پسته سفید فیض‌آباد و سفید پسته‌ی نوق

2- بر اساس رنگ پسته؛ مانند پسته قرمز فیض‌آباد

3- بر اساس شباهتی که به اعضاء بدن انسان و حیوان دارد؛ مانند کله قوچی، کله بزی و شستی

4- برگرفته از نام اشخاصی که آن رقم را شناسایی کردند؛ مانند پسته‌ی اوحدی (مهدی اوحدی) و پسته‌ی اکبری (علی‌اکبری)

5- بر اساس شباهتی به اشیاء؛ مانند پسته‌ی خنجری

 

 انواع پسته در ایران

در ایران بیش از 90 رقم پسته کشت و برداشت می شود. که هر کدام ویژگی و خصوصیات خاص خودشان را دارد. در این مقاله از کرمون شاپ سعی شده که مهمترین ارقام را ذکر مهمترین خصوصیان هر رقم به تفکیک ذکر گردد.

در ابتدا باید ذکر گردد که با وجود اینکه 90 رقم پسته در ایران کشت و برداشت می شود، ولی برداشت اکثریت آنها محدود و بسیار ناچیز است و در مقوله صادرات و تجارت به دلیل جزی و ناچیز بودن حجم آنها زیاد مطرح نیستند و فقط چهار رقم به عنوان رقمهای تجاری شناخته شده و مطرح هستند.

این چهار رقم (پسته فندقی، پسته کله قوچی، پسته اکبری و پسته احمد آقایی)بیشترین حجم صادرات پسته ایران را به خودشان اختصاص داده اند و لذا در ابتدا به معرفی این چهار رقم پرداخته شده.

1- رقم احمد آقایی: این رقم برای اولین با توسط آقای فروتن در احمدیه ی نوق از توابع شهرستان رفسنجان شناسایی شد.

این رقم به دلیل داشتن مغزی با بالاترین میزان چربی در میان ارقام تجاری جزء خوشمزه‌ترین پسته تجاری است. این رقم علاوه بر طعم خوش با ظاهری کشیده و مغزی سرخ و پوسته استخوانی کشیده جزء زیباترین پسته‌ها هم شناخته‌شده است.

پسته احمد آقایی را باید رقم جزء ارقام جدید دانست که به سرعت در مناطق پسته کاری در حال گسترش است. اولین با این پسته را شخصی به نام احمد آقا فروتن در احمدیه نوق شناسایی و انتخاب کرده و نام‌گذاری این رقم به پاس زحمات او بوده است.

بیشترین سطح زیر کشت این رقم بیشتر در استان کرمان و مناطق رفسنجان و سیرجان می‌باشد. میوه این رقم از اواخر شهریورماه قابل برداشت است. از مهم‌ترین چالش این رقم جهت کشت سال آوری شدید آن است که باعث اختلاف تولید محصول در دو سال متوالی می‌شود. نیاز سرمایی این رقم 1000 ساعت است.

2- رقم اوحدی: توسط مهدی اوحدی در روستای فتح‌آباد از توابع رفسنجان شناسایی شد. این رقم جزء مهم‌ترین ارقام تجاری ایران است که علاوه بر این ‌که بیشترین حجم مناطق پسته کاری به این رقم اختصاص داده‌شده است بیشترین حجم صادرات پسته را نیز به خود اختصاص داده است.

این رقم جزء ارقام گرد محسوب می‌شود و به دلیل شباهت زیاد به میوه فندق به آن پسته فندقی می‌گویند از آنجایی که برای اولین بار آقای مهدی اوحدی این رقم را شناسایی و انتخاب کرده به آن پسته اوحدی هم گفته می‌شود.

این رقم به دلیل گرد بودن، می‌توان آن را برادر کوچک پسته کله قوچی دانست. میوه این رقم از اوایل شهریور قابل برداشت است. نیاز سرمایی این رقم تقریباً 800 ساعت است.

3- کله قوچی: از ارقام معروف و تجاری می‌باشد و توسط آقای حاج علی شریفی در روستای دهنو از توابع رفسنجان شناسایی شد.

این رقم یکی از مهم‌ترین ارقام تجاری ایران می‌باشد. به دلیل اینکه برای اولین بار توسط حاج علی شریفی در روستای دهنو رفسنجان شناسایی و انتخاب‌شده به آن حاج شریفی هم می‌گویند.

بیشترین کشت این رقم در استان کرمان و در منطقه رفسنجان صورت می‌گیرد. پسته کله قوچی که جزء پسته‌های درشت و با ظاهری گرد است و در داخل کشور مورد استقبال زیاد قرارگرفته است.

بیشترین حجم خرید و فروش این رقم در ماه‌های بهمن، اسفند و فروردین است. این رقم داری درختی با شاخه‌های قوی و ضخیم است که نسبت به کمبود آب و مواد غذایی حساس زیادی دارد. محصول این رقم از اواسط شهریور قابل برداشت است. نیاز سرمایی این رقم 600 ساعت است.

4- رقم اکبری: از ارقام مهم تجاری و توسط آقای عبداللهی در روستای کشکوئیه ی رفسنجان شناسایی شد. رقم اکبری جزء ارقام تجاری پسته می‌باشد. از نظر اقتصادی باارزش‌ترین رقم می‌باشد به دلیل اینکه برای اولین بار توسط شخصی به نام عبداللهی شناسایی و انتخاب‌شده بعضاً به آن رقم عبداللهی هم گفته می‌شود.

این رقم جزء ارقام کشیده و درشت محسوب می‌شود. بیشترین استقبال در داخل کشور از این رقم صورت گرفته است. از خصوصیات درخت این رقم رویش زیاد و قوی و تراکم سطح برگ می‌توان اشاره کرد و در مناطقی که آفتاب شدید و تابستان‌هایی گرم و سوزان دارند مناسب است. پسته اکبری جزء ارقام دیر گل ده و زمان برداشت میوه آن اوایل مهر است.

این رقم به دلیل دیر گل‌دهی معمولاً کمتر به سرمازدگی دچار می‌شود و مناسب مناطقی که زمستانهای طولانی دارند می‌باشد. نیاز سرمایی این رقم بیش از 1200 ساعت می‌باشد (باید 1200 ساعت سرمای زیر 7 درجه سانتی‌گراد را در طول یک زمستان تجربه کند.

5- رقم بادامی زرندی: این رقم بادامی شکل و ریز می‌باشد و منشاء آن باغ‌های قدیمی شهرستان زرند است. این رقم جزء ارقام کشیده و ریز است و منشأ آن باغات قدیمی شهرستان زرند کرمان است. این رقم دارای رشد زیاد و همچنین ارتفاع زیاد است.
از مهم‌ترین خصوصیات این رقم مقاوم بودن در مقابل قارچ‌های فیتوفترا است به طوری که ریشه‌های این رقم کمتر مورد حمله این قارچ قرار می گرد. در مقابل کم آبی و شوری مقاوم می‌باشد و به توجه به خصوصیات ذکرشده پسته رقم بادامی زرندی مناسب جهت پایه و نهال است.

6- رقم شاه‌پسند: این رقم از ارقام اصلی و مهم منطقه‌ی پسته خیز دامغان است. این رقم بادامی شکل است و بیشترین سطح زیر کشت این رقم در شهرستان دامغان است. این رقم دارای قدرت رشد کم است و زمان برداشت این رقم 20 مرداد است و جزء ارقام متوسط رس می‌باشد.
میزان مغز در 100 گرم پسته خشک تنها 52-51 گرم است و همچنین این رقم دارای سال آوری بسیار کم است.

7- رقم ممتاز: این رقم توسط محمد خاندانی در روستای تاج‌آباد از توابع رفسنجان شناسایی و تکثیرشده است. این رقم پسته توسط آقای محمد خاندانی و در روستای تاج آباد رفسنجان شناسایی و تکثیر گردیده است. این رقم دارای میوه‌ای بادامی شکل و قدرت رشد درخت کم است و میوه آن در اوایل مهر قابل‌استفاده است.

میزان مغز دهی در این رقم به ازای 100 گرم مغز خشک 58-57 گرم است و سال آوری این رقم در حد متوسط است. از مهم‌ترین خصوصیات این رقم خوشمزه‌تر بودن مغز میوه‌ای این رقم به نسبت دیگر ارقام تجاری است.

8- موسی آبادی : این رقم شبیه رقم ممتاز است با این تفاوت که پوست استخوانی به سفیدی ممتاز نیست؛ و قدرت رشد این درخت زیاد است. میوه این رقم در دهه اول شهریور قابل برداشت است.
میزان مغز دهی این رقم به ازای 100 گرم 54-53 گرم است و سال آوری این رقم متوسط است. از دیگر خصوصیات این رقم کمترین میزان ترک‌خوردگی پوست سبز است.

9- سفید پسته نوق : این رقم جزء ارقام بادامی شکل است. این رقم از زمان‌های دور در منطقه رفسنجان وجود داشته است. جزء ارقام دیررس است و میوه آن در دهه سوم شهریورماه قابل برداشت است و از هر 100 گرم پسته خشک حدود 53-52 گرم مغز به دست می‌آید؛ و از دیگر خصوصیات آن سال آوری شدید آن است.

10- رقم فندقی 48: تاکنون چهار رقم به نام فندقی ثبت رسیده (فندقی 48، فندقی ریز، فندقی زودرس، فندقی غفوری)این رقم در سال 1360-1358 توسط آقایان شیبانی و روحانی در ایستگاه تحقیقاتی پسته ناصریه شناسایی و تکثیر شد. این رقم دارای میوه‌ی فندقی شکل و درشت و رؤیت زیبا دارد.

درختان این رقم دارای قدرت رشد متوسط می‌باشند و زمان برداشت میوه دهه اول مهر است. میزان مغز دهی آن به ازای 100 گرم پسته خشک حدود 56-55 گرم است. این رقم دارای سال آوری کم است. به دلیل درشتی میوه جذابیت زیادی دارد و مورد توجه باغداران قرارگرفته است.

11- فندقی ریز : این رقم در سال 1362 توسط آقای روحانی و در ایستگاه تحقیقات پسته ناصریه شناسایی شد. ظاهر این پسته بیشتر شبیه فندق و ریز است و بر همین اساس به آن فندقی ریز می‌گویند. به دلیل ریزی دارای انس پسته بالای می باشد.

درختان این رقم دارای رشد زیاد و از نظر رسیدن میوه دیررس می‌باشد و تقریباً از اوایل مهر قابل برداشت است. میزان مغز دهی این رقم به ازای 100 گرم پسته خشک حدود 54-52 گرم است و سال آوری آن متوسط و از سایر پسته‌های تجاری کمتر است.

12- پسته ایتالیایی : به نظر می‌رسد این رقم از خارج کشور واردشده است و در سالهای 1346-1348 در باغات آقای آگاه انتخاب و در ایستگاه تحقیقاتی تکثیرشده است.
این رقم دارای رشدی سریع و میوه‌ای بادامی شکل و خنجر مانند است به دلیل رنگ پوست سبز قرمز و قهوه‌ای خوش‌رنگ بیشتر برای مصرف تازه خوری استفاده می‌شود.
این رقم جزء ارقام خیلی زودرس و میوه آن در اواسط مرداد قابل‌استفاده می‌باشد. میزان مغز دهی این رقم به ازای 100 گرم پسته خشک 55-54 گرم است. از مزیت این رقم می‌توان به سال آوری کم آن اشاره کرد.

13- پسته راوری : اکثر باغات راور زیر کشت این رقم قرار دارند. این رقم بادامی و کشیده است. میوه آن در اواخر مرداد قابل برداشت است و جزء ارقام دیررس است.

میزان مغز دهی این رقم به ازای 100 گرم پسته خشک 56-55 گرم است. دارای سال آوری متوسط و در میان ارقام بادامی دارای میوه‌های درشتی است.

14- پسته رضایی : این رقم توسط آقای اسدالله غلامرضایی و در روستای دقوق آباد نوق شناسایی شد. این رقم دارای رشدی کم و جزء ارقام دیررس می‌باشد و میوه آن از اوایل مهر قابل برداشت است.

در این رقم به ازای هر 100 گرم پسته به میزان 57-56 گرم مغز به دست می‌آید. این رقم دارای بیشترین میزان ترک‌خوردگی پوست سبز می‌باشد و پوست سبز میوه، نرم. آبدار است.

15- پسته فندقی غفوری : این رقم برای اولین بار توسط شخص به نام آقای محمد غفوری شناسایی و تکثیر شد. از خصوصیات این رقم میوه‌ای فندقی شکل و دارای خوشه‌بندی خوب است. زمان رسیدن میوه این رقم 20 مرداد است. میزان مغز دهی این رقم به ازای 100 گرم پسته خشک 56-55 گرم است و این رقم دارای سال آوری متوسط است.

16- پسته موسی آبادی : این رقم شبیه رقم ممتاز است با این تفاوت که پوست استخوانی به سفیدی ممتاز نیست؛ و قدرت رشد این درخت زیاد است. میوه این رقم در دهه اول شهریور قابل برداشت است.

میزان مغز دهی این رقم به ازای 100 گرم 54-53 گرم است و سال آوری این رقم متوسط است. از دیگر خصوصیات این رقم کمترین میزان ترک‌خوردگی پوست سبز است.

17- پسته خنجری دامغانی : این رقم یکی از ارقام تجاری پسته شهرستان دامغان است. جزء ارقام بادامی و همچنین دارای قدرت رشد درخت متوسط است. میزان مغز آن به ازای 100 گرم پسته خشک 56-55 گرم است.
از دیگر خصوصیات این رقم مناسب بودن این رقم جهت تولید نهال است و در دامغان بیشتر از این رقم جهت تازه خوری استفاده می‌شود.

18- پسته قزوینی : این رقم از پیوندک آن از شهرستان قزوین تهیه و تکثیرشده؛ و در قزوین به نام پسته کله بزی معروف است. این رقم جزء ارقام بادامی و ریز است و دارای مغزی نسبتاً سبزرنگ است دارای درختی باقدرت رشد متوسط و همچنین جزء ارقام خیلی زودرس می‌باشد و میوه آن از اواسط مردادماه قابل برداشت است.

میزان مغز دهی آن به ازای 100 گرم پسته خشک 55-54 گرم است. شدت سال آوری این رقم کم و ضعیف است. استفاده از رقم قزوینی و بادامی به عنوان پایه برای مناطق یا خاک‌های شور توصیه می‌شود.

19- پسته رضایی زودرس : این رقم در سال‌های 1355-1354 توسط فردی بنام علی جان رضایی در روستای ابراهیم‌آباد شور شهرستان رفسنجان شناسایی و انتخاب گردیده ولی هنوز گسترش زیادی پیدا نکرده است. از خصوصیات این رقم میوه‌ای فندقی کشیده و بزرگ‌تر از اوحدی است و درخت این رقم دارای رشد کم است.

این رقم جزء ارقام زودرس که میوه آن در نیمه مردادماه قابل برداشت است. از دیگر خصوصیات این رقم رسیدن میوه به صورت نامنظم و میوه‌های رسیده به رنگ قرمز تیره است. میزان مغز دهی این رقم به ازای 100 گرم پسته خشک 54 گرم است.

طول دوره رشد این رقم کوتاه و حدود 100 تا 120 روز است و مناسب برای مناطقی که طول دوره رشد کوتاه و نیاز حرارتی سایر ارقام تأمین نمی‌شود.

20- فندقی زودرس : این رقم فندقی شکل، درشت و زودرس می‌باشد. درختانی باقدرت کم و میوه‌های زودرس که در نیمه مردادماه قابل برداشت است. در این رقم میوه به صورت نامنظم و میوه هنگام رسیدن به رنگ قرمز تیره است.

میزان مغز دهی به ازای 100 گرم 51-50 گرم است. طول دوره رشد میوه کوتاه و حدود 100 تا 120 روز است و برای مناطقی که دارای گرمای شدید در اواخر تیرماه می‌باشند مناسب است.

21- پسته سیریزی : رقمی فندقی شکل بارویت زیبا درختان دارای قدرت رشد کم و این رقم متوسط رس و میوه‌های آن در دهه دوم شهریور قابل برداشت است. میزان مغز دهی این رقم به ازای 100 گرم پسته خشک 53-52 گرم است.

این رقم دارای سال آوری متوسط می‌باشد و این رقم یکی از ارقام است که دارای بیشترین میزان ترک‌خوردگی پوست سبز می‌باشد.

 

 انواع پسته در کشورهای مهم تولیدکننده

از مهم‌ترین کشورهای که در تولید و صادرات پسته نقش اساسی دارند می‌توان به آمریکا، ترکیه، سوریه، چین و یونان اشاره کرد و کشورهای افغانستان، تونس، ازبکستان، ایتالیا و شیلی نیز در سطح بسیار کم پسته تولید می‌شود.

انواع پسته در آمریکا

در آمریکا از سال 1929 مطالعاتی به‌ منظور انتخاب ارقام برتر شروع گردید و از بین توده‌های بذری که از رفسنجان به آمریکا منتقل گردید در اثر تلقیح آزاد درختان پیدا شدند که به سبب برتری خصوصیات کیفی، یکی از آن‌ها در سال 1952 به نام پسته کرمان نام‌گذاری گردید و به‌ عنوان بهترین کولتیوار ماده در آمریکا معرفی شد.

در آمریکا رقم دیگری به نام لاسن وجود دارد که بیشتر مورد توجه اروپا قرار دارد در سال 1980 هسته بذری که از شهر دامغان به دانشکده دیویس در کالیفرنیا وارد شد و نهالی با تلقیح آزاد به دست آمد که به نام رئیس ایستگاه تحقیقاتی چیکو تحت عنوان جولی نام‌گذاری شد.

انواع پسته در ترکیه

کشور مهم دیگر در تولید پسته ترکیه است. این کشور به سبب محدودیت شرایط اکولوژی کاشت پسته به گونه ورا فقط در مناطق محدود از ترکیه امکان‌پذیر است و تقریباً تمام درختان پسته در ترکیه به‌ صورت دیم است و آبیاری نمی‌شود.
در ترکیه هشت رقم بومی وجود دارد که چهار رقم اول از اهمیت بیشتری برخوردار است.

1- اوزون

2- کرمزی

3- حلبی

4- سیرت

5- اوحدی

6- ممتاز

7- سفیدی

8- بیلگن

انواع پسته در سوریه

در سوریه 20 رقم ماده وجود دارد. سه رقم عمده عبارتند از

1- اشوری: حدود 85 درصد از پسته ‌کاری سوریه را به خود اختصاص داده است.

2- رد اولمی: نزدیک به 5 درصد از پسته ‌کاری این کشور را به خود اختصاص داد.

3- وایت بتوری: میوه این رقم از دو رقم دیگر بزرگ‌تر است.