چطور با اصلاح آب و خاک شور، تولید محصول را افزایش دهیم؟

اصلاح خاک شور در اراضی باغ پسته

شوری چیست؟

زمانی کهPH و EC در آب و یا خاک زراعی بیش از حد افزایش پیدا بکند و مواد موثر کودها و یا سموم سریعا در این خاکها یا آبها بلوکه شوند، این خاک یا آب از لحاظ کشاورزی شور می باشد.

مشکلات در خاک و آب شور

1-عدم رشد و توسعه اندام سبز

2-ریشه زایی ضعیف

3-باردهی ضعیف

4-بالا بودن شدید آمار بیماریها و آفات

5-فرسایش شدید خاک

6-نیاز آبی خیلی بالا

عواملی که سبب شوری می شوند

1-استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی

2-استفاده از آب شور در آبیاری

3-تکرار یک نوع کشت و عدم رعایت آیش

بارزترین نشانه های شوری

1-خشک شدن حاشیه برگها

2-گل سوزی

3-کمبود کلروفیل (رنگ پریدگی برگها)

4-افت شدید یا حتی توقف باردهی

5-دویدگی (رشد طولی بیش از حد و نازک بودن قطر طوقه)

 

علائم و زمان بروز شوری در درختان پسته

علائم شوری در 3 زمان از سال اتفاق می افتد که زمان اول در ابتدای فصل رشد می باشد. سال هایی که زمستان برف و باران باریده باشد.
در این سال ها در اول فصل یعنی فروردین ماه، درختان کمی به حالت تورم می روند و یا مقداری سبز می شوند اما درخت به اصطلاح حرکت نمی کند و رشد آن متوقف می شود.

چنانچه در این مرحله شاخه ای از درخت را بشکنیم و این شاخه بوی ترشیدگی و الکل بدهد این عارضه ناشی از شوری می باشد.
گاهی موارد ممکن است در اول فصل درخت سبز هم بشود اما شوری ناشی از بارندگی در فروردین ماه، منجر به خشک شدن خوشه ها، نوک و حاشیه ی برگ ها شود.

علائم شوری ممکن است در طول فصل بروز کند و تقریبا از اواسط خرداد و تیر ماه ممکن است مشاهده شوند که در این حالت حاشیه ی برگ شروع به سوختن کرده و تا رگبرگ اصلی ادامه پیدا می کند و در اواخر تیرماه برگ سبزی روی درخت نخواهد ماند.
آثار این شوری بر روی محصول به صورت افزایش پوکی و تشدید سرخشکیدگی می باشد.
در شرایط شور تجمع املاح مانند سدیم، منیزیم و کلر به حدی می رسد که باعث ایجاد مسمومیت شده و برگ ها کاملا خشک می شوند.

در شهریور ماه برگ ها ریزش پیدا می کنند که با آبیاری درخت برگ ها مجددا سبز می شوند.

یکی از علائم تشخیص شوری در زمستان این است که شاخه های درختان به رنگ بنفش در می آیند.

 

راهکار مبارزه با شوری

1-استفاده از آبشوئی یا استفاده از کودهای شیمیایی حاوی کلسیم

2-استفاده از کودهای حاوی اسیدهیومیک، اسیدفولویک و مواد ارگانیک

3-استفاده از کمپوست

4 کاشت گیاهان مقاوم به شوری

 

علائم شوری بر روی برگ درختان پسته

سوختگی نوک و حاشیه برگ ها از علائم شوری در بافت های گیاهی می باشد. البته در وضعیت کمبود پتاسیم نیز حاشیه سوختگی برگ ها دیده می شود، با این تفاوت که در کمبود پتاسیم سوختگی برگ قهوه ای رنگ می باشد.

علائم برگی ابتدا در برگ های پیرتر ظاهر می شوند و از نوک برگ ها شروع گردیده و کم کم حاشیه ها را فرا می گیرد. سپس به طرف قسمت های داخلی برگ و رگبرگ میانی پیش می رود.

علائم شوری بر روی میوه پسته

در اثر شوری نوک میوه ها سیاه شده و از آنجا شیره گیاهی تراوش می کند.

آثار طولانی مدت شوری به صورت سیاه و خشک شدن کل میوه بروز می کند.

علائم شوری بر روی مغز پسته

افزایش شوری در ناحیه ریشه درختان ممکن است سبب رشد ناکافی شاخه ها، آفتاب سوختگی و پروکیدگی مغز گردد.

مسمومیت عناصر سدیم و کلر

سمیت عناصر سدیم و کلر در واقع تجمع یون های سدیم و کلر تا حد مسمومیت گیاه است که می تواند در طی چندین سال اتفاق افتد.

افزایش این عناصر در آب و خاک می تواند سبب تجمع یون در بافت های چوبی و در نهایت برگ ها شود. سوختگی حاشیه برگ ها اغلب در اثر افزایش کلر یا سدیم در بافت های برگ می باشد.

تجمع یون های سدیم و کلر همچنین باعث کاهش کلر یا سدیم در بافت های برگ می باشد. تجمع یون های سدیم و کلر همچنین باعث کاهش تولید هورمونهای ضروری گیاه و اختلالات تغذیه ای می گردد.

 

توصیه های مدیریتی جهت کاهش اثرات شوری آب و خاک

1-کاشت گیاهانی مثل جو و گندم در اراضی بکر

2-تامین زهکشی درونی لازم از طریق اضافه کردن خاک رس به اراضی شنی و یا دادن شن به اراضی رسی با اطمینان از شور نبودن شن و یا رس اضافه شده جهت بهبود نفوذ پذیری خاک و افزایش راندمان آبشویی با توجه به جنبه اقتصادی مسئله

3-کاشت نهال در روی شیب جوی ها و در زیر داغ آب، در صورتی که کاشت پسته در اراضی بسیار شور و یا شور قلیل مد نظر باشد، به جای جوی و پشته، نواری به عرض حداقل یک متر و با عمق مناسب( جهت آبگیری به حجم کافی) ایجاد شده و نهال درست در وسط این نوار کشت شود.

 

4-تامین آب مورد نیاز آبشویی، انجام آبیاری های سنگین با آب مناسب قبل از احداث باغ جهت کاهش شوری خاک.

5-استفاده از نهال مناسب جهت کاشت در اراضی شور، نهال هایی که از ابتدا با آب شور آبیاری شده اند و یا استفاده از پایه های مقاوم نظیر بادامی ریز زرندی.

6-انجام آبیاری های زمستانه از اواخر پاییز تا اواسط زمستان و زمان خواب درختان

 

توصیه کودی در شرایط شوری قلیا

به دلیل اینکه مناطق پسته کاری اغلب در مناطق شور واقع شده اند در مطالب و توصیه های بیان شده مسئله شوری در کنار دیگر شرایط غالب این مناطق کم و بیش در نظر گرفته شده است.

1-در استفاده از کودهای نیتروژن دار(ازته) در مناطق شور اولویت با کود سولفات آمونیوم است.

2-حدود بحرانی و کفایت پتاسیم قابل جذب خاک در مناطق شور بالاتر از مناطق غیر شور است و این به این معنی است که استفاده از کودهای پتاسیم در مناطق شور اهمیت زیادی داشته و باید مورد توجه قرار گیرد.

3-با اینکه معمولا در شرایط شور غلظت بور در آب و برگ بالاست ولی این مسئله همیشه صادق نیست و در استفاده و توصیه بور در مناطق پسته کاری رجوع به نتایج آزمایشات لازم است و صرف اینکه شوری، ملاک بالا بودن غلظت بور قرار گیرد، صحیح نیست.

4-استفاده از بور در محلولپاشی هنگام تورم جوانه ها و تشکیل میوه تقریبا بدون توجه به شوری قابل توصیه است چون اثرات مثبت استفاده از بور در این زمان در مناطق شور هم مشاهده شده است مگر غظت بور در برگ درختان پسته بیش از 800 میکرو گرم بر گرم (پی پی ام) باشد.

5-در استفاده از کودهای آلی، کودهای مرغی برای مناطق شور توصیه نیست و مناسب ترین ها ورمی کمپوست، کود ماهی و کود گاوی است.

 

منظور از اصلاح خاک شور در باغات پسته، کاهش دادن مقدار املاح خاک به ویژه در ناحیه رشد ریشه درختان پسته است. در این شرایط، برای اصلاح خاک باید با آبشویی با آبیاری سنگین املاح محلول خاک در ناحیه ریشه را به اعماق پایین تر هدایت نمود.
لازمه این کار علاوه بر آبشویی با آب با کیفیت مناسب، مناسب بودن زهکشی خاک است.

یعنی اینکه آب به همراه املاح بتوانند به راحتی در خاک کرده و از ناحیه ریشه خارج شوند.

تجربیات نشان داده افزایش مواد آلی خاک می تواند در بهبود وضعیت زهکشی خاک و افزایش راندمان آبشویی موثر باشد.

آزمایش خاک و اطلاعات از تاریخچه آبیاری باغ در تشخیص وضعیت زهکشی خاک کمک خواهد نمود.

 

اصلاح خاک سدیمی

هدف از اصلاح سدیمی، تبادل یون سدیم موجود روی سطح ذرات خاک با یون کلسیم و سپس آبشویی سدیم جدا از سطح ذرات به خارج از ناحیه ریشه درختان می باشد.

کلسیم لازم برای تبادل با یون سدیم روی سطح ذرات خاک باید از گچ کشاورزی اضافه شده به خاک تامین شود.

منظور از گچ کشاورزی خاکی است که درصد بالایی سولفات کلسیم آبدار(گچ) در خود دارد.

بنابراین برای اصلاح خاک های سدیمی علاوه بر آبشویی و زهکشی مناسب خاک به اضافه کردن گچ نیاز است.

لازم به ذکر است که گچ کشاورزی اصطلاح به گچ شوره هم معروف است اما برخلاف اصطلاح علط مرسوم، گچ مورد استفاده نباید شور باشد.

در استفاده از گچ معدنی بایستی به میزان ناخالص یا مواد همراه آن مانند سدیم و منیزیم توجه داشت.

 

اصلاح خاک شور و سدیمی

همانطور که از نام آن پیداست خاکی است که خصوصیات خاک شور و سدیمی که در بالا به آن ها اشاره شد دارا می باشد.

یعنی هم شور است و هم سدیم روی سطح ذرات آن نسبت به کلسیم و منیزیم بالاست.

برای اصلاح چنین خاکی نیز مانند خاک سدیمی، به اضافه کردن گچ کشاورزی همراه با آبشویی با آبیاری سنگین نیاز است.

بدیهی است که در این مورد هم زهکشی مناسب خاک شرایط الزامی است.

بسته به مقدار سدیم موجود در خاک، مقدار گچ مورد نیاز نیز فرق می کند.

تعیین نیاز گچی خاک (مقدار مصرف گچ) با مشورت با کارشناسان خبره امکان پذیر است. پس از محاسبه مقدار گچ مورد نیاز، گچ با کیفیت مناسب از معدن به باغ حمل شده و به صورت نواری به پهنای حداقل 1.5 متر از دو طرف درخت پاشیدن شده و سپس دو نوبت آب سنگین به باغ داده شود.

با توجه به نتایج تجزیه خاک های مختلف از مناطق پسته کاری و تجربیات به دست آمده، به نظر می رسد بیشتر خاک های مناطق پسته کاری استان کرمان خاک های شور و شوری و سدیمی هستند که نیاز به اصلاح دارند و زمان مناسب انجام اصلاحی ماه های دی و بهمن همراه با سرمای زمستان و فصل خواب درختان می باشد.

در مناطقی که دور آبیاری خیلی زیاد است یا در مورد باغدارانی که به دلیل سطح زیر کشت زیاد زمان لازم را برای اصلاح در اختیار ندارند، می توان زمان عملیات اصلاحی را از نیمه دوم آذرماه تا اواخر بهمن در نظر گرفت.

 

خصوصیات گچ مناسب جهت اصلاح خاک

گچ مناسب جهت اصلاح خاک های سدیمی و شور و سدیمی در باغ های پسته باید خصوصیات زیر را داشته باشد

1-شور نباشد(شوری کمتر از 2 یا حداقل 4 دسی زیمنس برمتر) یا به عبارت بهتر شوری ناشی از یون سدیم و منیزیم زیاد نباشد.

2-درصد گچ (سولفات کلسیم آبدار) آن زیاد و از 30 درصد بیشتر باشد.

3-منیزیم آن بالا نباشد، نسبت کلسیم به منیزیم محلول آن از 4 بالاتر باشد.

4-حتی المقدور دارای ذرات درشت (بزرگتر از 2 میلی متر ) نباشد.

5-درصد آهک آن پایین و کمتر از 5 درصد باشد.

 

شوری آب

منبع آب آبیاری، از نظر کیفیت، باید قابل استفاده جهت آبیاری درختان پسته باشد. بر اساس تحقیقات صورت گرفته در روش آبیاری غرقابی، آب های با شوری تا 8000 میکرو موس بر سانتی متر بدون اینکه اثر معنی داری بر عملکرد داشته باشد، قابل استفاده می باشند.

از آب های تا شوری 12000 میکرو موس بر سانتی متر نیز با قبول حدود 15 تا 20 درصد کاهش عملکرد، با اعمال مدیریت مناسب شوری و تامین آبشویی لازم می توان استفاده نمود.

برای شور های بالاتر، کشت و کار پسته اقتصادی نبوده و توصیه نمی گردد. البته اگر بحث احداث باغ مطرح باشد، حداکثر شوری آب قابل قبول 8000 میکروموس برسانتیمتر خواهد بود.